Βράδυ Σαββάτου 9 Ιουνίου λίγο πριν τις εννιά. Τρεις νεαροί ηθοποιοί προσάγονται στο Αστυνομικό Τμήμα Ομονοίας μετά από μήνυση για προσβολή. Σχηματίζεται δικογραφία, αφήνονται ελεύθεροι και η θεατρική παράσταση που συμμετέχουν πραγματοποιείται τελικά με κάποιες ώρες καθυστέρηση. Η Διαρκής Ιερά Σύνοδος, αφού είχε επιτεθεί στην παράσταση με ανακοίνωσή της δύο ημέρες νωρίτερα, διευκρινίζει ότι δεν προχώρησε σε νομικές ενέργειες εναντίον της. Τα γεγονότα λίγο πολύ αυτά είναι. Δε μάθαμε ποιος κίνησε τις νομικές διαδικασίες, αλλά μάθαμε κάποια πράγματα για την παράσταση. Πρόκειται για το θεατρικό έργο Corpus Christi του Τέρενς Μακ Νάλι που γράφτηκε το 1997 και παρουσιάστηκε για πρώτη φορά το 1998 στη Νέα Υόρκη.
Αυτό που ενδιαφέρει περισσότερο εν προκειμένω δεν είναι το θέμα του έργου που υπερβαίνει τους ομοφυλόφιλους Αποστόλους και δεν αφορά αποκλειστικά τη σχέση της θρησκείας (και της Εκκλησίας) με την τέχνη. Με μια σύντομη αναδρομή στο πρόσφατο παρελθόν θυμάμαι τον Πανούση να παίζει με την ελληνική σημαία, την Ελληνοφρένεια να την κρεμάει ανάποδα, έργα τέχνης που λογοκρίθηκαν και απομακρύνθηκαν από τις εκθέσεις Outlook του 2003 και Art Athina του 2007, το επιλεκτικό μοντάζ της ταινίας που ετοίμασε ο Κώστας Γαβράς για τα εγκαίνια του μουσείου της Ακρόπολης και σίγουρα υπάρχουν πολλά ακόμη που μου διαφεύγουν.
Διαμαρτυρίες. Λογοκρισία. Μηνύσεις. Τι σχέση έχουν όλα αυτά με την τέχνη; Θεωρώ ότι η τέχνη δεν πρέπει να προκαλεί καθώς η πρόκληση και η προσβολή μετατοπίζουν το κέντρο του ενδιαφέροντος από το ίδιο το έργο στο θιγόμενο - είτε πρόκειται για πρόσωπο, κοινωνική ομάδα ή ιδεολογία. Η τέχνη όμως επιτρέπεται να προκαλεί. Όπως έκανε η δανέζικη εφημερίδα Jyllands-Posten δημοσιεύοντας το 2006 τα περιβόητα «σκίτσα του Μωάμεθ» που σήκωσαν θύελλα διαμαρτυριών στον αραβικό κόσμο από ανθρώπους που κατά πάσα βεβαιότητα δεν τα είχαν καν δει.
Ο καλλιτέχνης δικαιούται, εφόσον το επιθυμεί, να σατιρίσει, να ασκήσει κριτική, να κατηγορήσει, να αποδοκιμάσει, να χλευάσει, να γελοιοποιήσει, να…
Έλεος πια με τα χρηστά ήθη και τις παραδόσεις! Αυτό ακριβώς είναι το βαθύ νόημα της τέχνης: να τα αρνείται όλα, να τα συνθλίβει κι έπειτα να εξυψώνει και να τοποθετεί άλλα στη θέση τους. Η τέχνη είναι ενδεχομένως ο μοναδικός τρόπος έκφρασης που οφείλει να είναι ολότελα ελεύθερος και κάθε της έργο να προστατεύεται όχι μόνο από τους θαυμαστές του αλλά και από τους αρνητές και κατήγορούς του.
Γενικεύοντας τον Όσκαρ Ουάιλντ, δεν υπάρχει ηθική και ανήθικη τέχνη. Κάθε έργο τέχνης είναι καλό ή κακό. Αυτό είναι όλο! Άλλωστε η τέχνη είναι αυτή που κατά βάση προσδιορίζει την έννοια της ηθικής. Ακόμα κι αυτή η χριστιανική ηθική που επικράτησε (αν όχι επιβλήθηκε) στο δυτικό κόσμο χρωστά πολλά στην (στρατευμένη) τέχνη που την υπηρέτησε.
Η μόνη αμηχανία που μου δημιουργείται μπροστά σε ένα έργο τέχνης αφορά κάποια δείγματα μοντέρνας “ρεαλιστικής” τέχνης που μπορεί να φτάνουν στο σημείο βασανισμού ενός ζώου για να καταδείξουν το επίπεδο διαστροφής της σύγχρονης κοινωνίας.
Αυτό που ενδιαφέρει περισσότερο εν προκειμένω δεν είναι το θέμα του έργου που υπερβαίνει τους ομοφυλόφιλους Αποστόλους και δεν αφορά αποκλειστικά τη σχέση της θρησκείας (και της Εκκλησίας) με την τέχνη. Με μια σύντομη αναδρομή στο πρόσφατο παρελθόν θυμάμαι τον Πανούση να παίζει με την ελληνική σημαία, την Ελληνοφρένεια να την κρεμάει ανάποδα, έργα τέχνης που λογοκρίθηκαν και απομακρύνθηκαν από τις εκθέσεις Outlook του 2003 και Art Athina του 2007, το επιλεκτικό μοντάζ της ταινίας που ετοίμασε ο Κώστας Γαβράς για τα εγκαίνια του μουσείου της Ακρόπολης και σίγουρα υπάρχουν πολλά ακόμη που μου διαφεύγουν.
Διαμαρτυρίες. Λογοκρισία. Μηνύσεις. Τι σχέση έχουν όλα αυτά με την τέχνη; Θεωρώ ότι η τέχνη δεν πρέπει να προκαλεί καθώς η πρόκληση και η προσβολή μετατοπίζουν το κέντρο του ενδιαφέροντος από το ίδιο το έργο στο θιγόμενο - είτε πρόκειται για πρόσωπο, κοινωνική ομάδα ή ιδεολογία. Η τέχνη όμως επιτρέπεται να προκαλεί. Όπως έκανε η δανέζικη εφημερίδα Jyllands-Posten δημοσιεύοντας το 2006 τα περιβόητα «σκίτσα του Μωάμεθ» που σήκωσαν θύελλα διαμαρτυριών στον αραβικό κόσμο από ανθρώπους που κατά πάσα βεβαιότητα δεν τα είχαν καν δει.
Ο καλλιτέχνης δικαιούται, εφόσον το επιθυμεί, να σατιρίσει, να ασκήσει κριτική, να κατηγορήσει, να αποδοκιμάσει, να χλευάσει, να γελοιοποιήσει, να…
Έλεος πια με τα χρηστά ήθη και τις παραδόσεις! Αυτό ακριβώς είναι το βαθύ νόημα της τέχνης: να τα αρνείται όλα, να τα συνθλίβει κι έπειτα να εξυψώνει και να τοποθετεί άλλα στη θέση τους. Η τέχνη είναι ενδεχομένως ο μοναδικός τρόπος έκφρασης που οφείλει να είναι ολότελα ελεύθερος και κάθε της έργο να προστατεύεται όχι μόνο από τους θαυμαστές του αλλά και από τους αρνητές και κατήγορούς του.
Γενικεύοντας τον Όσκαρ Ουάιλντ, δεν υπάρχει ηθική και ανήθικη τέχνη. Κάθε έργο τέχνης είναι καλό ή κακό. Αυτό είναι όλο! Άλλωστε η τέχνη είναι αυτή που κατά βάση προσδιορίζει την έννοια της ηθικής. Ακόμα κι αυτή η χριστιανική ηθική που επικράτησε (αν όχι επιβλήθηκε) στο δυτικό κόσμο χρωστά πολλά στην (στρατευμένη) τέχνη που την υπηρέτησε.
Η μόνη αμηχανία που μου δημιουργείται μπροστά σε ένα έργο τέχνης αφορά κάποια δείγματα μοντέρνας “ρεαλιστικής” τέχνης που μπορεί να φτάνουν στο σημείο βασανισμού ενός ζώου για να καταδείξουν το επίπεδο διαστροφής της σύγχρονης κοινωνίας.