Το Σάββατο 6/9, ο ευλογημένος χώρος του Ηρωδείου ήταν κατάμεστος από κόσμο μιας και η παράσταση του «Φιλοκτήτη» σε σκηνοθεσία Κώστα Φιλίππογλου και πρωταγωνιστές τους Κωνσταντίνο Μαρκουλάκη, Αιμίλιο Χειλάκη και Μιχαήλ Μαρμαρινό ήταν ήδη sold out. Οι αρχικές ψιχάλες που έκαναν όλο το κοίλον να γεμίσει με πολύχρωμες ομπρέλες δεν εξελίχθηκαν τελικά σε βροχή οπότε μας δόθηκε η ευκαιρία να παρακολουθήσουμε το αρχαίο δράμα χωρίς εμπόδια. Πρόκειται για μια παράσταση που κατά τη γνώμη μου είχε αρκετά συν αλλά και πλην.
Αρχικά, η ιστορία του Φιλοκτήτη είναι η εξής: «Εγκαταλελειμμένος από τους συντρόφους του στην έρημη Λήμνο, ο Φιλοκτήτης έρχεται αντιμέτωπος μαζί τους δέκα χρόνια μετά, όταν επιχειρούν με δόλο να του αποσπάσουν το ανίκητο τόξο του Ηρακλή για να κατακτήσουν την Τροία.» Η εν λόγω Σοφόκλεια τραγωδία έχει ως βασικούς άξονες τη σύγκρουση του εθνικού χρέους με τον ανθρωπισμό, ενώ είναι απ’ τα λίγα έργα που δεν είναι έντονο το θεϊκό στοιχείο.
Με την έναρξη της παράστασης γίνεται εμφανές το αφαιρετικό σκηνικό που βασίζεται σε ένα μεγάλο περιμετρικό κύκλο -ως ένδειξη του τόπου (Λήμνος)- και σε δοκάρια, τα οποία ο Χορός χρησιμοποιεί με ποικίλους τρόπους καθ’ όλη τη διάρκεια της παράστασης. Ο Οδυσσέας και ο Νεοπτόλεμος ισορροπώντας στα δύο άκρα του ίδιου δοκαριού ξεκινούν ένα διάλογο, στον οποίο ο πρώτος προσπαθεί να πείσει τον δεύτερο να χρησιμοποιήσει τον δόλο και την πονηριά του για να πάρει από τον Φιλοκτήτη τα περίφημα τόξα. Η ιδέα της «τραμπάλας» ήταν εύστοχη ως προς την εσωτερική σύγκρουση και συναισθηματική ταλάντευση του Νεοπτόλεμου. Όμως, ένιωθα να ενυπάρχει μια ανασφάλεια στους ηθοποιούς που είναι λογική, γιατί είναι πολύ δύσκολο να «παίζεις» και παράλληλα να προσπαθείς να ισορροπήσεις και όλο αυτό αποσπούσε κάπως την προσοχή μας με αποτέλεσμα να χάνουμε το λόγο τους.
Όσον αφορά τις ερμηνείες, ήταν αρκετά καλές αλλά όχι συγκλονιστικές. Ο Κωνσταντίνος Μαρκουλάκης απέδωσε την ενέργεια, τη σπιρτάδα και την πολυμηχανία στο ρόλο του Οδυσσέα. Επίσης, μιλούσε αρκετά δυνατά, κάτι που ήταν θετικό γιατί σε διάφορα σημεία της παράστασης υπήρχε πρόβλημα (ιδιαίτερα στο άνω διάζωμα) με την ακουστική. Ο Οδυσσέας είχε και μερικές κωμικές στιγμές που ομολογώ ότι δεν μου άρεσαν. Σε μια τραγωδία με τόσο βάθος, είναι περίεργο να δημιουργείται χιούμορ και να προκαλείται γέλιο. Σε αυτό δεν φταίει, φαντάζομαι, ο Μαρκουλάκης αλλά η μετάφραση του κειμένου ή η σκηνοθεσία. Επιτυχής ήταν και η αλλαγή της φωνής του, όταν μεταμφιέστηκε σε έμπορα.
Η ερμηνεία του Αιμίλιου Χειλάκη στο ρόλο του ευγενικού Νεοπτόλεμου ήταν πολύ καλή με έντονα τα χαρακτηριστικά της ευαισθησία και της ηθικής. Από τη μέση της παράστασης και μετά, ο Χειλάκης ήταν ακόμα πιο πειστικός και ανέδειξε καλύτερα τις υποκριτικές του ικανότητες. Γνωρίζοντας όμως ότι στη συγκεκριμένη τραγωδία έχει ιδιαίτερη βαρύτητα η μεταστροφή του Νεοπτόλέμου, που εκτελείται σε δύο φάσεις, θα προτιμούσα τα σημάδια της μεταστροφής να είναι πιο εμφανή και ευδιάκριτα στο ρόλο.
Η ερμηνεία του Μιχαήλ Μαρμαρινού στο ρόλο του Φιλοκτήτη με προβλημάτισε. Από τη μία, η λιτή ερμηνεία καθώς και ο χαρακτηριστικός τρόπος με τον οποίο μιλούσε απέδιδε τα πάθη του, τα βάσανα και την ανάγκη του για ανθρώπινη επαφή μιας και έζησε 10 χρόνια μοναξιάς. Από την άλλη, ο Φιλοκτήτης βίωσε μια προδοσία από τους συντρόφους του και την αμαύρωση της τιμής του, που έχει ως επακόλουθο τον θυμό. Ας μην ξεχνάμε ότι ο Φιλοκτήτης υπήρξε πολεμιστής και ήρωας οπότε η αξιοπρέπεια είναι ένα ακόμα χαρακτηριστικό του. Στην ερμηνεία του, αυτό το είδαμε μόνο προς το τέλος του έργου που με δυναμισμό αρνείται να πάει στην Τροία. Εξάλλου, το «έλεος» (ως βασικός στόχος της αρχαιοελληνικής τραγωδίας) δεν επιτυγχάνεται απαραίτητα και μόνο με το περίλυπο ύφος, αλλά και με το μεγαλείο του λόγου καθώς και την ανάδειξη της τραγικότητας του ήρωα που έγκειται στο συνδυασμό του βαθιά πληγωμένου μα αξιοπρεπούς χαρακτήρα.
Ο Χορός είχε μεν ζωντάνια και ενέργεια, αλλά πιστεύω πως θα έπρεπε ο ρόλος του να είναι πιο περιορισμένος σκηνοθετικά και πιο σοβαρός ερμηνευτικά. Επίσης, μου άρεσε η τεχνική του Χορού κατά την οποία περικυκλώνουν τον ήρωα και φωνάζουν όλοι μαζί, ζωντανεύοντας τις σκέψεις που γυρνάνε στο κεφάλι μας και τον χρόνο που πιέζει. Εύστοχη, αρκεί να γινόταν σε ένα-δυο σημεία. Έχω την εντύπωση ότι μέτρησα την ίδια τεχνική 4 φορές. Μερικά ακόμα στοιχεία που με προβλημάτισαν ήταν το νάιλον σεντόνι με το οποίο σκεπάζεται ο Φιλοκτήτης, τα κοστούμια που απείχαν από το ιστορικοκοινωνικό περιβάλλον του έργου και η συχνή απουσία οπτικής επαφής μεταξύ των πρωταγωνιστών, την οποία θεωρώ απαραίτητη.
Η τελευταία σκηνή με τα λευκά χαρτιά να πλημμυρίζουν τη σκηνή αποτέλεσε ένα ωραίο θέαμα και η παρέμβαση του Ηρακλή μέσω της εναλλαγής των ηθοποιών του Χορού ήταν πολύ ενδιαφέρουσα. Εντυπωσιακό θεατρικό αντικείμενο αποτέλεσε το χρυσό τόξο του Ηρακλή και ωραία κίνηση ήταν η μετάβαση του από τον ένα ήρωα στον άλλο μέσω του Χορού. Η μουσική των Lost Bodies έδενε αρμονικά με τα συναισθήματα των ηρώων και με την ατμόσφαιρα, όπως και οι φωτισμοί του Νίκου Βλασόπουλου - ειδικά στην πρώτη σκηνή που σχημάτιζαν στο βάθος του θεάτρου τις σκιές των πρωταγωνιστών. Η ένταξη ενός αφηγηματικού κειμένου στην αρχή, διά στόματος Μιχαήλ Μαρμαρινού, πιστεύω ότι ταίριαξε αφενός με όλο το έργο και αφετέρου με τον μονόλογο του ίδιου στο κλείσιμο της παράστασης, δημιουργώντας έτσι μια κυκλική σύνθεση.
Ανακεφαλαιώνοντας, η παράσταση του «Φιλοκτήτη» είχε διάφορα συν και πλην. Είμαι υπέρ του πειραματισμού και των μοντέρνων ιδεών, αλλά σε ένα κλασσικό θεατρικό είδος σαν αυτό της αρχαίας ελληνικής τραγωδίας θέλει προσοχή η εισαγωγή του σύγχρονου στοιχείου. Αν θα υπάρξει τόση αφαιρετικότητα, τότε θα πρέπει να υπάρξει ανάλογη ανάδειξη του κειμένου, των ερμηνειών κι άλλων στοιχείων. Δεν με καθήλωσε και θα το προτιμούσα πιο «παραδοσιακό», αλλά αν το λάβω ως μια νεωτεριστική διασκευή τότε ήταν μια καλή προσπάθεια.
Υ.Γ. Τουλάχιστον απαράδεκτα τα σχόλια του κοινού «Δεν ακούμε» και «Βάλε υπότιτλους» προς το τέλος της παράστασης. Ναι μεν η ακουστική δεν ήταν τέλεια, αλλά ο σεβασμός είναι αυτονόητος προς τα άτομα που έχουν δουλέψει και πόσο μάλλον τη δεδομένη στιγμή που παράγουν έργο.
Χορός:
Γιάννης Γιαννούλης
Τάσος Δημητρόπουλος
Κώστας Κορωναίος
Δημήτρης Κουρούμπαλης
Γιώργος Παπανδρέου
Κρις Ραντάνοφ
Γιώργος Ρουστέμης
Mετάφραση: Γιώργος Μπλάνας
Σκηνοθεσία: Κώστας Φιλίππογλου
Επιμέλεια κίνησης: Φρόσω Κορρού
Βοηθός σκηνοθέτη: Εριφίλη Στεφανίδου
Σκηνικά-κοστούμια: Κenny MacLellan
Πρωτότυπη μουσική: Lost Bodies
Σχεδιασμός φωτισμών: Nίκος Βλασόπουλος
Συντονισμός-καλλιτεχνική συνεργασία: Ελένη Καψαμπέλη
Διεύθυνση παραγωγής: Αναστασία Καβαλλάρη
Βοηθός παραγωγής: Σωτήρης Μίχας
Φωτογραφίες: Γιάννης Βασταρδής
Βοηθός σκηνογράφου – promo video: Όλγα Μπρούμα