Οι συντάκτες μας σκαλίζουν τα ράφια του βίντεο κλαμπ της γειτονιάς τους ή το σκληρό τους δίσκο, ξεδιαλέγουν μια ταινία που μπορεί να προέρχεται από το μακρινό ή πρόσφατο παρελθόν, τη βλέπουν παρέα και τη συζητούν. Η στήλη προσπαθεί να συμπυκνώσει όσα νιώσαμε και σκεφτήκαμε κατά τη διάρκεια της προβολής και άλλα τόσα που πήραμε μαζί μας "φεύγοντας από την αίθουσα".
Σήμερα ξεκινάει η Μεγάλη Εβδομάδα της ορθόδοξης εκκλησίας, η εβδομάδα των Παθών που θα κορυφωθεί με τη Σταύρωση και την Ανάσταση. Με αυτή την αφορμή, αποφασίσαμε να τιμήσουμε μια ταινία από το πλούσιο έργο του Martin Scorsese, μια ταινία που συνδέεται τόσο με το Πάσχα, όσο και με τον ελληνικό πολιτισμό. Και το όνομα αυτής:
"The Last Temptation of Christ" (ελληνικός τίτλος: «Ο Τελευταίος Πειρασμός»)
Έτος παραγωγής: 1988
Διάρκεια: 164'
Σκηνοθεσία: Martin Scorsese
Σενάριο: Paul Schrader, βασισμένο στο ομώνυμο μυθιστόρημα του Νίκου Καζαντζάκη
Πρωταγωνιστούν: Willem Dafoe, Harvey Keitel, Barbara Hershey
Πολλά έχουν γραφτεί και πολλά μπορούν να γραφούν για αυτή την ταινία. Η συζήτησή μας άγγιξε ευαίσθητα θέματα πίστης και θρησκείας, από μια περισσότερο φιλοσοφική σκοπιά. Για να συνοψίσουμε τα όσα διημείφθησαν, κληθήκαμε να απαντήσουμε στο ερώτημα γιατί να δει ή να μην δει κάποιος το "The Last Temptation of Christ" τη Μεγάλη Εβδομάδα.
[γράφει ο Ραφαήλ Αντωνιάδης]
Η ταινία έχει λογοκριθεί σε αρκετές χώρες, σε ορισμένες εξ αυτών μάλιστα δεν έχει επιτραπεί η προβολή της μέχρι και σήμερα. Αν και όπως λένε μερικοί στην τέχνη δεν υπάρχουν όρια, ίσως στην προκειμένη περίπτωση έπρεπε να μπουν, καθώς η ζωή του Ιησού Χριστού παρουσιάζεται με έναν πολύ διαφορετικό τρόπο από αυτόν που γνωρίζουμε από τις Γραφές. Βέβαια, όπως μας γίνεται ξεκάθαρο εξ αρχής μέσω αναφοράς του σκηνοθέτη, τα όσα συμβαίνουν πριν αλλά και μετά τη Σταύρωση αποτελούν προϊόν μυθοπλασίας. Η ταινία δεν επικεντρώνεται στην Θεϊκή υπόσταση του Ιησού, αλλά δίνει βάση στην ανθρώπινη πλευρά, εμφανίζοντάς τον φοβισμένο και «αμαρτωλό» να εργάζεται ως μαραγκός φτιάχνοντας σταυρούς και να αποφεύγει τις σαρκικές απολαύσεις με μεγάλη δυσκολία. Επίσης το αρκετό γυμνό, η λανθασμένη σειρά ή παράληψη γεγονότων και οι σκηνές που ο Willem Dafoe ως Ιησούς φιλιέται στο στόμα με τον Ιούδα (Harvey Keitel) μπορούν σίγουρα να ξενίσουν το θεατή. Το κερασάκι στην τούρτα αποτελούν οι ερωτικές περιπτύξεις του Ιησού με την αγαπημένη του, καθώς και η σε ένα εναλλακτικό παρόν δίχως αυταπάρνηση ζωή του. Ασχολίαστο δεν μπορεί να μείνει ούτε και το αλαζονικό βλέμμα του μετά από την επίτευξη ορισμένων θαυμάτων.
Παρόλα αυτά, η ταινία δεν μπορεί να χαρακτηριστεί «κακή» ή «αιρετική», γιατί στο τεχνικό κομμάτι και σε εκείνο της ηθοποιίας έχει γίνει αρκετά καλή δουλειά. Το κεντρικό νόημα δεν περιορίζεται μόνο στον ίδιο τον Χριστό, αλλά κυρίως στην αιώνια πνευματική σύγκρουση της λογικής του ανθρώπου με την επιθυμία για πίστη, και με την αναζήτηση της ευτυχίας στο πρόσωπο του Θεού. Όλα τα παραπάνω, σε συνδυασμό με τη χωρίς λόγο μεγάλη διάρκεια της ταινίας που κοντεύει τις τρεις ώρες, σίγουρα δεν την καθιστούν κατάλληλη για τις ευαίσθητες ημέρες του Πάσχα.
[γράφει η Παναγιώτα Κλεάνθους]
Ο "Τελευταίος Πειρασμός" του Νίκου Καζαντζάκη αποτελεί βιβλίο ορόσημο, τόσο στην ελληνική όσο και στην ξένη λογοτεχνία. Στην κινηματογραφική μεταφορά του, ο Scorsese ενσωματώνει τα κύρια χαρακτηριστικά του βιβλίου και παρουσιάζει με τρόπο ιδιαίτερο την εσωτερική σύγκρουση του Ιησού ανάμεσα στη θεϊκή και την ανθρώπινη φύση του. Δύο φύσεις ή αλλιώς δύο υποστάσεις που αλληλομάχονται για το ποια θα επικρατήσει, παρόλο που συνυπάρχουν. Η καθεμία απ' αυτές συνεπάγεται μια διαφορετική πορεία ζωής καθώς κι ένα διαφορετικό τέλος, εφόσον η πρώτη (θεϊκή) ισούται με την εκπλήρωση του χρέους, την αγάπη προς τον συνάνθρωπο και την προσωπική θυσία για τη σωτηρία του συνόλου κι ένα σύντομο βίαιο θάνατο, ενώ η δεύτερη προσφέρει μια φυσιολογική ζωή με απόλαυση των αγαθών της (υλικών, πνευματικών, συναισθηματικών), συντροφικότητα, ελευθερία κι ένα μακρόχρονο, φυσικό επακόλουθο της θνητότητας, τέλος.
Συγκριτικά με τις άλλες ταινίες που αφορούν τη ζωή του Χριστού αλλά και με τη θρησκευτική διδαχή που λαμβάνουμε από τα πρώτα μας κιόλας χρόνια, ο "Τελευταίος Πειρασμός" διαφέρει σε πολλά σημεία της συνήθους "ιστορίας", κυρίως στην ευάλωτη και άκρως ανθρώπινη πλευρά του Ιησού που περιλαμβάνει φόβους, πάθη, λάθη, δειλία, αναποφασιστικότητα ή με λίγα λόγια μία οντότητα που δεν αγγίζει την τελειότητα. Αυτό έρχεται σε αντίθεση με την εξιδανικευμένη μορφή των πραγμάτων που έχουμε στο μυαλό μας και βάζει τον θεατή σε διάφορες σκέψεις. Μήπως η αδήριτη ανάγκη να πιστέψουμε σε ένα ανώτερο πνευματικά ον ή η συνήθεια μεταλαμπάδευσης των παραδόσεων (όπως η θρησκεία) στους επόμενους, μας έχουν -άθελά μας- εντάξει σε μια συνεχιζόμενη αναπαραγωγή μη αληθών γεγονότων; Η ταινία δεν είναι ότι δίνει απάντηση σε τέτοιου είδους ερωτήματα, δίνει όμως τροφή για σκέψη και σε κάνει να προβληματιστείς αρκετά ή έστω να αρχίσεις να προβληματίζεσαι. Κι αυτός είναι ένας καλός λόγος για να τη δει κανείς.
[γράφει η Παρασκευή Τόμα]
Η έννοια του πειρασμού ανέκαθεν βρισκόταν στον πυρήνα κάθε θρησκείας· είτε αυτή ονομαζόταν Χριστιανισμός, είτε βουδισμός, είτε πολυθεϊσμός. Αντιπροσωπεύοντας μία πιο εξευγενισμένη μορφή του κακού χάριζε στον εκάστοτε παθόντα τη δυνατότητα της μη επιλογής της πυροδοτώντας συγχρόνως την εσωτερική πάλη θυμικού και λογικού. Η διαδικασία της δοκιμασίας αναδείκνυε τον εμπλεκόμενο σε νικητή ή ηττημένο. Στην περίπτωση που ο απλός θνητός ενέδιδε, τα πράγματα δεν ήταν και τόσο τραγικά. Για αντίβαρο του πειρασμού άλλωστε δημιουργήθηκε και η συγχώρεση. Τι συμβαίνει όμως όταν το άτομο αυτό είναι ο Ιησούς Χριστός;
Τη λογοτεχνική απάντηση μάς τη έδωσε ο Νίκος Καζαντζάκης το 1955, την κινηματογραφική ο Martin Scorsese το 1988. "Ο Τελευταίος Πειρασμός", αναπαριστά τη ζωή του Χριστού κατά τον τελευταίο περίπου χρόνο της ζωής του και μέχρι το μαρτύριό του επάνω στο σταυρό. Η διαφοροποίησή του από τις μέχρι τότε διηγήσεις έγκειται στο στοιχείο της φαντασίας. Η θρησκευτική ή ιστορική εγκυρότητα των γεγονότων και του Ιησού δεν αποτελεί στόχο· αντίθετα η κεκτημένη γνώση δημιουργεί τη βάση πάνω στην οποία θα στηριχθεί η εξέλιξη του μύθου. Έτσι, δε δίδεται τόση σημασία στη χρονολογική σειρά των συμβάντων, ούτε στην αναγκαστική απόδειξη της αγιότητος του Χριστού. Αυτό που απασχολεί τον δημιουργό είναι η ανθρώπινη φύση του θεανθρώπου, κάτι που ελάχιστοι τόλμησαν τα αγγίξουν. Και πάλι όμως δεν τον αφορά σε θεολογικό επίπεδο, αλλά σε πανανθρώπινο. Ουσιαστικά προβάλλεται επάνω στον πρωταγωνιστή η ανάγκη του ατόμου για πίστη, η αδυναμία του να συγκρουστεί με τη λογική του και ο ανηλεής πόθος για σωτηρία, εξ ου και η δραματική ανατροπή του τελευταίου πενταλέπτου.
Παρά την αφοριστική διάθεση που διακατέχει ολόκληρο το έργο προς ό,τι θείο, η ουσία του κρύβει μια βαθιά θρησκευτικότητα, την οποία θίγει μόνο φαινομενικά. Η τελευταία μία ώρα αρκεί για να μεταδώσει αυτό το μήνυμα, γι' αυτό και η διάρκεια της ταινίας μάλλον ασύμφορη θα μπορούσε να χαρακτηριστεί. Το μυστικό βρίσκεται στην ενσυνειδησία: αν ο θεατής, ακόμη και ο πιο πιστός Χριστιανός, αποκοπεί από οποιαδήποτε προκατάληψη και συντηρητισμό πριν πατήσει το play, τότε μπροστά στα μάτια του θα εξελιχθεί ένα εντελώς διαφορετικό έργο. Το μόνο που χρειάζεται να κάνει είναι να αποδεσμεύσει τη θεολογία από τη φαντασία. Το αν προτείνεται ως πασχαλινό θέαμα, είναι μια ερώτηση που μάλλον δύσκολα μπορεί να πάρει απάντηση. Συντηρητικά μιλώντας δεν ανήκει στο κλίμα της Μεγάλης Εβδομάδας. Με μία δεύτερη και πιο αποδεσμευμένη ανάγνωση θα μπορούσε να δώσει κουράγιο στον ασκούμενο επί πενήντα ημέρες νηστεία Χριστιανό συμβάλλοντας με έναν παράδοξο τρόπο στον αγώνα του. Όλα είναι θέμα πρόσληψης. Όπως και να 'χει πάντως είναι μία ταινία που δεν μπορεί να μείνει απαρατήρητη ακόμα κι αυτές τις ημέρες. Καλή Ανάσταση!
[γράφει ο Ορέστης Καζασίδης]
Οι θρησκευτικές γιορτές και οι διακοπές που συχνά τις συνοδεύουν είναι η ιδανική ευκαιρία για να αφεθεί κανείς στη γοητεία μιας ταινίας που θα πυροδοτήσει σκέψεις και συζητήσεις. Θυμάμαι από μικρός ότι το Πάσχα είχε μια ιδιαίτερη μαγεία. Μύριζε χωριό. Είχε τη γιαγιά, τις ετοιμασίες για το αναστάσιμο τραπέζι ήδη από τη Μεγάλη Τετάρτη (το αργότερο), συναντήσεις με συγγενείς και φίλους, και εκείνο τον ποδοσφαιρικό αγώνα τη Μεγάλη Παρασκευή που αντιβαίνει τα χρηστά χριστιανικά ήθη.
Το δέλεαρ του να περάσει κανείς το Πάσχα χωρίς έγνοιες και σκοτούρες και να προετοιμαστεί αποκλειστικά για την "κραιπάλη" της Κυριακής το καταλαβαίνω και το σέβομαι. Ωστόσο, αν θέλετε να το χρησιμοποιήσετε για μια βαθιά ενδοσκόπηση και αναζήτηση, όχι τόσο του Θεού, όσο της εσωτερικής σας αλήθειας, ο «Τελευταίος Πειρασμός» είναι μια από τις πιο ενδεδειγμένες ταινίες (μαζί με το «Κατά Ματθαίον Ευαγγέλιο» του Pier Paolo Pasolini και το «Ένας Προφήτης Μα τι Προφήτης» των Monty Python). Μετά από ένα κουραστικό πρώτο μέρος που εν πολλοίς ανακυκλώνει τη χιλιοπαιγμένη πορεία του Χριστού προς το Σταυρό, φτάνουμε στο μεγάλο δίλημμα, σε αυτόν τον τελευταίο κυριολεκτικά πειρασμό. Γιατί να αφεθεί ο Θεάνθρωπος στο θάνατο όταν έχει βιώσει τη γλυκύτητα της ζωής; Πόσο αρμονικά μπορούν να συνυπάρξουν η θεϊκή και η ανθρώπινη φύση; Είχαμε αλήθεια τόση ανάγκη τα Πάθη του Χριστού και την Ανάστασή του που θα μπορούσαμε να τα επινοήσουμε; Ερωτήσεις που μέχρι και πριν λίγα χρόνια ακούγονταν αιρετικές και οδηγούσαν σε αποκλεισμούς και απαγορεύσεις προβολής της ταινίας σε θεοκρατικά καθεστώτα ακόμα και της "εκπολιτισμένης" Δύσης.
Ο «Τελευταίος Πειρασμός» δεν είναι μια αψεγάδιαστη ταινία. Παρόλα αυτά, αποτελεί ξεκάθαρα προϊόν μυθοπλασίας και δεν επικαλείται τη θεία φώτιση. Πάρτε την παρέας σας και αφιερώστε του ένα από τα απογεύματα της Μεγάλης Εβδομάδας. Είτε πρόκειται για δογματικά θρησκόληπτους που ερμηνεύουν με ευκολία τα πάντα μέσα από το δίπολο Θεός-Διάβολος, είτε πρόκειται για ασυλλόγιστα βλάσφημους που αρνούνται να αποδεχθούν το Θεό των άλλων.
Ο «Τελευταίος Πειρασμός» είναι ο αγώνας ενός ανθρώπου να πιστέψει κόντρα στη λογική του. Ο «Τελευταίος Πειρασμός» είναι η αγωνία ενός πιστού για την κενότητα της πίστης του.
[γράφει η Ελένη Ζαρκάδα]
Η Μεγάλη Εβδομάδα αποτελεί, για μια σημαντική μερίδα της ελληνική κοινωνίας, περίοδο νηστείας, περισυλλογής και κατανυκτικής συμμετοχής στα εκκλησιαστικά δρώμενα. Όλα τα παραπάνω θα μπορούσαν να είχαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον εάν ο εκάστοτε πιστός ξέφευγε από τις καθιερωμένες μανιέρες, εμπλουτίζοντας τον εσωτερικό του κόσμο με φιλοσοφικά ερωτήματα και πνευματικές διεξόδους. Αυτή την ευκαιρία μπορεί να έχει κανείς παρακολουθώντας τον «Τελευταίο Πειρασμό». Η ιστορία του Ιησού (όχι με πανομοιότυπη σειρά γεγονότων) παρουσιάζεται όπως την εξερευνεί ένα συγγραφέας-ψυχογράφος και όχι οι Γραφές. Ενώ γνωρίζουμε πολύ καλά τη διδασκαλία, τα θαύματα και τα γεγονότα που συνέβησαν μέσα σε αυτά τα 33 έτη, έχουμε την ευκαιρία να εξερευνήσουμε την ψυχική μάχη των εμπλεκόμενων, όπως την αντιλαμβάνεται ο δημιουργός του έργου. Πιο συγκεκριμένα, εξετάζεται λιγότερο η θεϊκή φύση του Ιησού δίνοντας έμφαση στις σκέψεις και τα συναισθήματα που τον έφερναν πιο κοντά στη γήινη φύση του. Μια τέτοια προσέγγιση, αν και τολμηρή, είναι εξαιρετικά ενδιαφέρουσα από τις «τετριμμένες» ιστορίες αντίστοιχων ταινιών.
Προς το τέλος της ταινίας, γίνεται νύξη για την χρησιμότητα της πίστης στο να διάγει κανείς έναν ευτυχισμένο, μακριά από πειρασμούς και χωρίς φόβο (για τον θάνατο) βίο. Σύμφωνα με αυτή τη λογική, οι πιστοί βρίσκουν στην εκάστοτε θρησκεία κάτι που ικανοποιεί το κίνητρό τους για ζωή. Αξίζει να δει κανείς την ταινία μόνο και μόνο για να συλλογιστεί πάνω στο συγκεκριμένο ζήτημα.