«Προς Ελευσίνα»: Ένα έργο έντονα μεταποιητικό

«Προς Ελευσίνα», το έργο του Παύλου Μάτεσι ανεβαίνει ξανά στο Θέατρο Κάρολος Κουν στη Φρυνίχου. Μία μάνα άρρωστη, που έζησε μία ζωή που δεν θέλησε, ένας πατέρας παρών- απών. Μια κόρη που αναπληρώνει τον ρόλο της μάνας. Δύο γιοι, ο ένας τρελός, ο άλλος εξαιρετικά συναισθηματικός. Η μάνα πεθαίνει. Η οικογένεια αναλαμβάνει να την θάψει στην πατρίδα της, όπως είχε συμφωνηθεί. Το ταξίδι ξεκινά. Ταξίδι προς τη γνώση και τη λύτρωση. Το «φαίνεσθαι» δίνει τη σκυτάλη στο «είναι». Οι ισορροπίες ανατρέπονται, αποκαλύπτονται αλήθειες ανάμεσα στα μέλη της οικογένειας, καθώς αναδύονται οι πραγματικοί τους χαρακτήρες.

Ρόλοι είμαστε, ας μην εθελοτυφλούμε. Κι όταν η αυλαία πέσει, αποποιούμαστε των πράξεων και των ευθυνών μας. Στο έργο αυτό ο θάνατος δίνει το έναυσμα να ανακαλύψουμε τη ζωή.

Πρόκειται για μία παράσταση με πολλά μεταποιητικά στοιχεία και συμβολισμούς. Μία ιστορία που μας επιτρέπεται να επεξεργαστούμε από περισσότερες από μία οπτικές γωνίες, που όμως στο σύνολο της είναι ιδωμένη από μία πιο ιδιαίτερη ματιά, κάπως αποστασιοποιημένη κι έχει αποδοθεί με ενδιαφέροντα τρόπο. Περιέχει πολλά στοιχεία που χρειάζεται να αποκωδικοποιηθούν, όπως επίσης χρειάζεται διαρκής προσοχή, ώστε να γίνεται αντιληπτή η μεταθεατρική διάσταση. 

Βοηθητικό είναι το σκηνοθετικό μήνυμα της Ηλέκτρας Ελληνικιώτη, μέρος του οποίου θεωρώ χρήσιμο να παραθέσω: «Είναι άνθρωποι καθημερινοί και σύμβολα αρχέτυπα. Είναι ήρωες με πάθη και αγωνίες και ηθοποιοί με κλισέ και αδυναμίες. Φοβούνται το θάνατο και μυούνται στο μυστήριο της ζωής με αυτόν για μόνο συμπαραστάτη. Θα δούν και θα γεννήσουν θαύματα. Θα πεινάσουν και θα νυστάξουν. Παίζουν με ό,τι υλικά τους δόθηκαν στη μεγάλη παράσταση της ζωής για να κλέψουν, στην εκπνοή του χρόνου, το χειροκρότημα από τον μεγάλο πρωταγωνιστή: το επέκεινα. Κάπου στο βάθος, είναι όλοι ερωτευμένοι, λουσμένοι από τα φουτουριστικά φώτα της επί γης αθανασίας. Αιώνιοι αρραβωνιάσμενοι με τη ζωή, απάτριδες, που ταξιδεύουν μες στο χρόνο και βρίσκουν πάντα τη θέση που τους πρέπει.»

Ερμηνείες ενδιαφέρουσες με εκείνην της Μαρίας Καβογιάννη να ξεχωρίζει φέροντας την αμεσότητα, τη φυσικότητα με την οποία την έχουμε στο μυαλό μας κι έχοντας την ικανότητα εναλλαγής συναισθημάτων στο λεπτό. Οι υπόλοιπες ερμηνείες ήταν επίσης πάρα πολύ καλές με στοιχεία υπερβολής, που ίσως όμως επρόκειτο για σκηνοθετική οδηγία. Ο αδιάφορος πατέρας με στόχο την επίτευξη της ατομικής του ευημερίας θυσιάζει ό,τι άλλο. Η κόρη υπερπροσπαθεί να καλύψει το κενό της μάνας, σε όλους τους τομείς. Ο υπερευαίσθητος νέος που μπορεί να αντιληφθεί πιο αποστασιοποιημένα όσα συμβαίνουν και θλίβεται. Κάποτε παίρνει τον ρόλο του ετεροδιηγητικού, τριτοπρόσωπου αφηγητή. Τέλος, ο μεγάλος γιος, αντισυμβατικός, που θεωρείται τρελός γιατί αντιλαμβάνεται πολλά περισσότερα μεταξύ σκότους και φωτός. Προσπαθεί να δείξει την αλήθεια στους υπόλοιπους σαν άλλος φιλόσοφος στην αλληγορία του σπηλαίου στην Πολιτεία του Πλάτωνα. Ο συσχετισμός είναι εμφανής. 

Το σκηνικό είναι λειτουργικό. Αξιοποιούνται οι περισσότεροι χώροι του θεάτρου με σκοπό να λαμβάνουν χώρα ταυτόχρονα διαφορετικά γεγονότα και να γίνεται αντιληπτή η μεταθεατρική διάσταση του έργου. Χωρίζονται οι κόσμοι, οι σφαίρες σκέψης, οι τόποι δράσης, το παρόν και το παρελθόν, το φαίνεσθαι και το είναι. Οι ηθοποιοί κινούνται περιμετρικά της σκηνής, αλλά και πάνω, ενώ η μάνα παραμένει την περισσότερη ώρα στον πάνω χώρο, απ’ όπου παρακολουθεί τα τεκταινόμενα, επιστρέφοντας στο τέλος της παράστασης, δημιουργώντας έτσι ένα σχήμα κύκλου.  

Σημαντική είναι επίσης η ύπαρξη και η απώλεια του φωτός, που συμβολίζει τη γνώση και την άγνοια, μοτίβο που χρησιμοποιείται από αρχαιοτάτων χρόνων και υλοποιείται με την όραση και την απώλειά της. Αξίζει να σημειωθεί πως οι ηθοποιοί έχουν τα μάτια τους κλειστά καθόλη τη διάρκεια της παράστασης μέχρι λίγο πριν το τέλος, εκτός από τις στιγμές που αποστασιοποιούνται και αποκτούν έτερο ρόλο, εκείνον του αφηγητή. 

Η σύλληψη της σκηνοθέτιδος είναι  ευρηματική. Εκμεταλλεύτηκε τη δυναμική του κειμένου, το οποίο προσφέρεται για ένα παιχνίδι αντιθέσεων. Πρόκειται όμως για ένα έργο που η πολλή πληροφορία το καθιστά αρκετά δύσκολο. Η αποκωδικοποίηση του νοήματος θεωρείται αναγκαία. Διέκρινα μία υπερβολή στην ανάδειξη όλων των προαναφερθέντων στοιχείων, η οποία προφανώς έχει γοητεία αλλά προσωπικά μου γεννήθηκε ο προβληματισμός κατά πόσο έγινε το εγχείρημα αυτό κατανοητό τόσο στο σύνολό του όσο και στα επιμέρους στοιχεία του. 

Τα «παιχνίδια» μου κέντρισαν το ενδιαφέρον και αποδομώντας την παράσταση ο τρόπος στησίματός της είναι πραγματικά ευρηματικός. Αμέσως όμως μετά το τέλος της παράστασης ήμουν αρκετά προβληματισμένη. Δεν μπορούσα να καταλάβω αν η παράσταση που μόλις είχα παρακολουθήσει μου είχε προκαλέσει περισσότερα θετικά απ’ ότι αρνητικά συναισθήματα. Ο προβληματισμός μου, λοιπόν, έγκειται στο πόσο ένας θεατής που δεν είναι εξοικειωμένος με την έννοια της μεταποιητικότητας, αντιλήφθηκε το εγχείρημα αυτό και δεν μπερδεύτηκε με την πολλή πληροφορία.

Δεν έχετε παρά να παρακολουθήσετε την παράσταση και να μορφώσετε δική σας άποψη. Συνεχίζεται ως τις 30 Ιανουαρίου.

Σχετικό θέμα

Θεατρική σεζόν 2023-24

Παρακολουθήσαμε το χριστουγεννιάτικο μιούζικαλ «Ο Καρυοθραύστης»