Ο Αχιλλέας Κυριακίδης είναι μια ιδιαίτερη περίπτωση λογοτέχνη. Γεννήθηκε το 1946 στο Κάιρο. Ζει και εργάζεται στην Αθήνα. Έχει εκδώσει δεκαεπτά βιβλία με διηγήματα, μικρά πεζά και δοκίμια (κινηματογραφικά και φιλολογικά), έχει γράψει τρία σενάρια που γυρίστηκαν σε ισάριθμες κινηματογραφικές ταινίες μεγάλου μήκους και έχει σκηνοθετήσει έντεκα ταινίες μικρού μήκους σε δικά του σενάρια. Κυκλοφορούν πάνω από εκατόν δέκα μεταφράσεις του έργων συγγραφέων όπως ο Ζορζ Περέκ, ο Ρεμόν Κενό, ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες, ο Λουίς Σεπούλβεδα, ο Ζαν Εσνόζ, ο Γκιστάβ Φλομπέρ, ο Ζαν Ζενέ, ο Αλφρέντ Ζαρί, ο Ρολάν Τοπόρ, ο Άντριου Κρούμι, ο Κάρλο Φραμπέτι κ.ά.
«Αν η λογοτεχνία δεν είναι παιχνίδι, την έχουμε όλοι πολύ άσχημα.» Τι έχετε να δηλώσετε επ’ αυτού;
(Χαμογελάει) Είμαι αθώος.
Όπως υπάρχει ανατροπή στα έργα σας, υπάρχει ανατροπή και στον τρόπο που συγγράφετε (εκτός σπιτιού, συνήθως σε καφέ). Δεν είναι ο τρόπος με τον οποίο μας έχουν συνηθίσει συνάδελφοί σας. Μήπως είστε φύσει και θέσει ανατρεπτικός;
Ο συντάκτης του MixGrill Κωνσταντίνος Ρουμελιώτης κατά τη διάρκεια της συνέντευξης με τον Αχιλλεα Κυριακίδη.
Το 2004 τιμήθηκε με το Κρατικό Βραβείο Διηγήματος για τη συλλογή διηγημάτων «Τεχνητές αναπνοές», το 2006 με το Κρατικό Βραβείο Μετάφρασης για τη μετάφραση των πεζογραφικών «Απάντων» του Χόρχε Λουίς Μπόρχες, το 2007 με το Διεθνές Βραβείο Καβάφη για τη μετάφραση του «Μεγάρου Γιακουμπιάν» του Αλάα αλ-Ασουάνι, το 2009 με το Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης Γαλλόφωνης Λογοτεχνίας για τη μετάφραση του μυθιστορήματος «Στο cafe της χαμένης νιότης» του Πατρίκ Μοντιανό, και το 2015 για το Βραβείο Λογοτεχνικής Μετάφρασης Ισπανόφωνης Λογοτεχνίας για τη μετάφραση του μυθιστορήματος «Ο ήχος των πραγμάτων όταν πέφτουν» του Χουάν Γκαμπριέλ Βάσκες.
Βρεθήκαμε και μιλήσαμε για την πολυποίκιλη δραστηριότητά του:
Ποιο ρόλο προτιμάτε; Του «δημιουργικού αναγνώστη», του συγγραφέα, του σεναριογράφου ή του σκηνοθέτη;
Μια μετάφραση είναι καλή όταν, παρ’ όλο που έχει σεβαστεί το πνεύμα, το ύφος και το ρυθμό του συγγραφέα, δεν φαίνεται ότι είναι μετάφραση. Δε συμφωνώ μ’ αυτή τη διάκριση πιστή-άπιστη. Και παρ’ όλο που θεωρώ ότι ο μεταφραστής ουδόλως πρέπει να «βελτιώνει» ή να «καλλωπίζει» το πρωτότυπο κατά το δοκούν, δεν κρατιέμαι να μην «παίξω» με τον αφορισμό που περιέχει η ερώτησή σας: Όπως συμβαίνει και στις ερωτικές σχέσεις, μια μετάφραση δεν απατά το πρωτότυπο επειδή είναι ωραία, αλλά επειδή (ίσως) το πρωτότυπο δεν την ικανοποιεί.
Βρεθήκαμε και μιλήσαμε για την πολυποίκιλη δραστηριότητά του:
Ποιο ρόλο προτιμάτε; Του «δημιουργικού αναγνώστη», του συγγραφέα, του σεναριογράφου ή του σκηνοθέτη;
Του δημιουργικού ανθρώπου, σε ό,τι και αν κάνω. Του ανθρώπου που ότι κι αν είναι αυτό με το οποίο ασχολείται, το υπηρετεί με ήθος, καλώς εννοούμενο επαγγελματισμό και ευσυνειδησία, και το προσφέρει σε έναν ή σε ένα εκατομμύριο – δεν έχει σημασία. Και δε μιλάω μόνο για τέχνη, συγγραφή ή γενικότερη διανόηση. Πρότυπό μου είναι ένας οδοκαθαριστής που σκούπιζε το δρόμο του σπιτιού μου πριν από πολλά χρόνια: με τρανζιστοράκι κρεμαστό στον ώμο, λουλούδι στο πέτο και άσβεστο χαμόγελο στο στόμα, σάρωνε τα σκουπίδια και σκόρπιζε στη θέση τους καλημέρες.
Ισχύει τελικά η άποψη: «Οι μεταφράσεις είναι σαν τις γυναίκες: όταν είναι ωραίες δεν είναι πιστές, κι όταν είναι πιστές δεν είναι ωραίες»;
Μια μετάφραση είναι καλή όταν, παρ’ όλο που έχει σεβαστεί το πνεύμα, το ύφος και το ρυθμό του συγγραφέα, δεν φαίνεται ότι είναι μετάφραση. Δε συμφωνώ μ’ αυτή τη διάκριση πιστή-άπιστη. Και παρ’ όλο που θεωρώ ότι ο μεταφραστής ουδόλως πρέπει να «βελτιώνει» ή να «καλλωπίζει» το πρωτότυπο κατά το δοκούν, δεν κρατιέμαι να μην «παίξω» με τον αφορισμό που περιέχει η ερώτησή σας: Όπως συμβαίνει και στις ερωτικές σχέσεις, μια μετάφραση δεν απατά το πρωτότυπο επειδή είναι ωραία, αλλά επειδή (ίσως) το πρωτότυπο δεν την ικανοποιεί.
Ο Αχιλλέας Κυριακίδης με τον Χόρχε Λουίς Μπόρχες, το 1984 στην Αθήνα. (Φωτογραφία: Ελένη Καλοκύρη)
(Χαμογελάει) Είμαι αθώος.
Όπως υπάρχει ανατροπή στα έργα σας, υπάρχει ανατροπή και στον τρόπο που συγγράφετε (εκτός σπιτιού, συνήθως σε καφέ). Δεν είναι ο τρόπος με τον οποίο μας έχουν συνηθίσει συνάδελφοί σας. Μήπως είστε φύσει και θέσει ανατρεπτικός;
Δεν ξέρω σε τι σας έχουν συνηθίσει συνάδελφοί μου, ούτε ανήκει στις προθέσεις μου να σας συνηθίσω σε κάτι άλλο. Αυτό που ξέρω, είναι ότι δεν μπορώ να γράψω αν δεν νιώθω γύρω μου ανθρώπινη παρουσία, αν δεν παίρνω θάρρος απ’ τις απανωτές νίκες που κατάγω στη μάχη ν’ αγνοώ το θόρυβο της μουσικής και των ομιλιών, και ν’ αφήνω την κρυφή ουσία της μουσικής και των ομιλιών να μου υπαγορεύει τη σκέψη.
Πώς είναι να γίνεσαι τραγούδι; (Υπάρχει τραγούδι «Achilleas Kyriakidis», γραμμένο από τον Larry Gus.)
Δεν έγινα τραγούδι, έγινα συμφωνική σουίτα για συνθεσάιζερ, αγάπη και πολλή συγκίνηση.
Γενικά η κρίση έχει δώσει μια ώθηση στις τέχνες. Στην ελληνική λογοτεχνία τι βλέπετε; Χρειάζονται μήπως «τεχνητές αναπνοές»;
Έτσι κι αλλιώς, η τέχνη ανέκαθεν μας έδινε τεχνητές αναπνοές, όποτε μας ξέβραζε μισοπνιγμένους η πραγματικότητα.
Ποιο είναι το μεγαλύτερο λάθος στη ζωή ή στην καριέρα σας;
Είναι τόσο πολλά, που δε θέλω να τα αδικήσω και να κάνω άλλο ένα ξεχωρίζοντας το μεγαλύτερο.
Μια ερώτηση που θα θέλατε πολύ να την απαντήσετε και που δεν σας έγινε ποτέ;
(Γελάει) Μάλλον όχι, αλλά και ποιος ξέρει… Αυτή είναι η απάντηση, στην οποία μπορείτε να προσαρμόσετε όποια ερώτηση θέλετε.
Ο συντάκτης του MixGrill Κωνσταντίνος Ρουμελιώτης κατά τη διάρκεια της συνέντευξης με τον Αχιλλεα Κυριακίδη.