Gimme 10: Τα αγαπημένα αναγνώσματα της Έλλης Πράντζου

Με αυτή την αφορμή, η Έλλη Πράντζου επιλέγει και σχολιάζει παρακάτω 10 αγαπημένα της αναγνώσματα:

1. Η Πτώση - Albert Camus (1956)

Γοητευμένη από τη φιλοσοφία του παρεξηγημένου, κατά την άποψή μου, υπαρξισμού, δε θα μπορούσα παρά να ξεκινήσω τη λίστα μου με ένα αγαπημένο βιβλίο ενός από τους εκπροσώπους του. Η Πτώση του Camus σε θέτει αντιμέτωπο με την πραγματικότητα του προσαρμοσμένου κόσμου που έχεις φτιάξει μέσα σου ώστε να ταιριάζεις σε όσα απαιτεί η εποχή χωρίς να δίνεις σημασία στα κατάλοιπά σου και με την αλήθεια σου η οποία ερχόμενη στο φως πολλές φορές πονάει γιατί ξεμπροστιάζει όλα όσα δε θέλεις να αντιμετωπίσεις φοβούμενος τα σκοτάδια σου και την πλασματική εικόνα που έχεις χτίσει για όλα. Τόσο για τον ίδιο σου τον εαυτό όσο και για τον κόσμο ο οποίος συνέβαλε στο να τον δημιουργήσεις. Τι συμβαίνει, όμως, κατόπιν εορτής; Σε τι βοηθούν οι τύψεις, τι γίνεται όταν γκρεμίζεται το χάρτινο οικοδόμημα της εντύπωσης που είχες πλάσει για σένα; Ο Camus στο βιβλίο αυτό θέτει ερωτήματα που, αν μη τι άλλο, αφορούν όλους μας, με τον έναν ή τον άλλον τρόπο, και τα οποία ίσως κανείς δεν μπαίνει εύκολα στη διαδικασία να αναλύσει καθώς η καθημερινότητα μας προσπερνά.

2. Τώρα Να Δούμε Εσείς Τι Θα Κάνετε - Κατερίνα Γώγου (2015)

Τι να πρωτοπείς για την Κατερίνα και πώς θα ήταν δυνατόν να λείψει από τη δεκάδα αυτή; Η Κατερίνα Γώγου είναι ένας άνθρωπος από εκείνους που, ενώ δεν είχα την τύχη να γνωρίσω προσωπικά, με έχουν κάνει να νιώσω στο πετσί μου όλη την καταπιεσμένη παράνοια που κουβαλάει ένα ελεύθερο, ατίθασο, ανήσυχο κι αδάμαστο πνεύμα μέσα σε έναν κόσμο που αρνείται πεισματικά να αναλάβει τις ευθύνες της ελευθερίας του κι έτσι την απορρίπτει. Και λέω είναι κι όχι ήταν γιατί αυτοί οι άνθρωποι δεν πεθαίνουν ποτέ, αφού οι φωνές τους θα αντηχούν στ’ αυτιά μας ψάχνοντας διέξοδο και δικαίωση κι επαναστατώντας για πάντα. Κάπως έτσι ταυτίστηκα μαζί της από πολύ μικρή ηλικία ως άνθρωπος άκρως συναισθηματικός που ζει τα πάντα στα άκρα, βιώνει τα πάντα στα άκρα, νιώθει τα πάντα στα άκρα και δεν προσαρμόζεται ποτέ εκεί που πρέπει. Στο παρόν βιβλίο έχουν συγκεντρωθεί τα ποιήματά της, σημειώσεις της και κείμενά της, προκαλώντας σε να έρθεις αντιμέτωπος με τον χειμαρρώδη λόγο της και να θέσεις τον εαυτό σου απέναντι στη σαπίλα ενός κόσμου που σιχαίνεται τον ίδιο του τον εαυτό, γι’ αυτό νομίζει πως σιχαίνεται τους άλλους. “Οι ευαίσθητοι παθαίνουνε και παρανοούν”, όπως λέει κι ο στίχος. Αυτή είναι η Κατερίνα.

3. 4:48 Ψύχωση - Sarah Kane (1999)

Θα κάνω τη διαφορά προτείνοντας ένα θεατρικό έργο αυτή τη φορά. Ένα θεατρικό έργο διαφορετικό από όσα έχουμε συνηθίσει με την κλασική δομή και το σύνηθες ύφος τους. Η Sarah Kane είναι άλλη μια ανήσυχη ψυχή που έβγαλε μέσα από την τέχνη της κάθε λαβωμένο κομμάτι της ύπαρξής μας, δίνοντάς μας στο πιάτο όλα τα σκατά -ας μου επιτραπεί η έκφραση- της κοινωνίας μας, των ανθρώπινων σχέσεων, του περιθωρίου, του καθωσπρεπισμού. Το παρόν αποτελεί το κύκνειο άσμα της, αφού γράφτηκε στο ψυχιατρείο όπου νοσηλευόταν λίγο πριν κρεμαστεί με τα κορδόνια των παπουτσιών της. Πρόκειται για ένα εκκωφαντικό παραλήρημα ενός μυαλού που όλοι αντιμετωπίζουν ως πειραγμένο κι όμως έχει να πει τις μεγαλύτερες αλήθειες. Αφιλτράριστες αλήθειες, άσχημες αλήθειες, πονεμένες αλήθειες, απελπισμένες αλήθειες, αλήθειες γυμνές, γεμάτες απόγνωση, μοναξιά, ενίοτε παράπονο, οργή, σαρκασμό. Στις 4.48, λένε, είναι η ώρα που επισκέπτεται η διαύγεια όσους ανθρώπους έχει επισκεφτεί η ψύχωση με όποια της μορφή. Γι’ αυτό κι εκείνη την ώρα έχουν παρατηρηθεί οι περισσότερες αυτοκτονίες. Ποιος τολμάει να αναμετρηθεί με τον τρομακτικά ειλικρινή ψυχισμό ενός ανθρώπου ο οποίος για τους πολλούς θεωρείται τρελός;

4. Ο Υπαρξισμός Είναι Ένας Ανθρωπισμός - Jean-Paul Sartre (1946)

Βασισμένο σε διάλεξη που έδωσε στο Παρίσι ο Sartre κατά τη διάρκεια μιας ταραγμένης εποχής όταν ο κόσμος άρχισε να επαναπροσδιορίζει έννοιες όπως η ηθική, το βιβλίο αυτό κρύβει μέσα του την αφοπλιστική μετωπική σύγκρουσή μας με τις επιλογές μας και τη δυναμική τους. Το μόνο σίγουρο είναι πως υπάρχουμε. Η ουσία της ύπαρξής μας, το όποιο νόημά της, δεν είναι κάτι προκαθορισμένο όπως αυτή ενός αντικειμένου το οποίο κατασκευάσαμε εμείς. Τα πάντα στη ζωή μας, λοιπόν, είναι αποτελέσματα δικών μας επιλογών ή μη επιλογών. Είναι αποτελέσματα του γεγονότος πως ο καθένας μας είναι ελεύθερος να πράξει ό,τι θέλει και του ότι τελικά δεν το κάνει. Μόνο που και το ότι δεν το κάνει είναι δική του επιλογή. “Ο άνθρωπος είναι το μέλλον του ανθρώπου”, όπως λέει ο ίδιος, λοιπόν. Τι μας λέει άραγε αυτό για το μέλλον μας;

5. Το Αλφαβητάρι Του Αναρχισμού - Alexander Berkman (1929)

Αν θέλεις να έχεις άποψη για το τι είναι αναρχισμός, πριν σταθείς σε ό,τι στερεότυπο σου έχουν σερβίρει κι έχεις καταπιεί αμάσητο, κάνε έναν κόπο και διάβασε αυτό το βιβλίο. Είναι απλό, απολύτως κατανοητό, δεν λέει τίποτε περισσότερο από τα στοιχειώδη, είναι στην κυριολεξία η αλφαβήτα για κάποιον που θέλει να εξερευνήσει τα μονοπάτια της αναρχίας και θα σε κάνει να καταλάβεις πως, ναι, είμαστε ουτοπιστές μεν, αλλά ο μόνο λόγος που μας καθιστά τέτοιους είναι το ότι μεταξύ θεωρίας και δράσης λείπει η πίστη των ανθρώπων. Δεν χρειάζεται να πω κάτι παραπάνω, απλώς διάβασέ το αν είσαι ανοιχτός στη γνώση, τη σκέψη και την αναζήτηση. Αν και ίσως θα ήταν ακόμη καλύτερο να το διαβάσεις αν δεν είσαι.

6. Άκου Ανθρωπάκο - Wilhelm Reich (1948)

Άλλο ένα βιβλίο ορόσημο που παρ’ όλα αυτά δεν περιέχει παρά στοιχειώδεις ιδέες, έννοιες, αλήθειες. Στοιχειώδεις μεν δυσεύρετες δε κι άκρως ξεγυμνωτικές. Αν έχεις τα κότσια να σταθείς απέναντι σε έναν άνθρωπο που είναι έτοιμος να ξεβρακώσει τον τρόπο που έχεις επιλέξει να κατρακυλήσεις σε μια χυδαία μιζέρια την οποία ονόμασες αυθαίρετα ζωή be my guest. Χρειάζεται αν θέλεις τη γνώμη μου μιας και τίποτε δεν είναι δεδομένο. Ούτε καν τα στοιχειώδη.

7. Η Αλίκη Στην Χώρα Των Θαυμάτων & Μέσα Απ' Τον Καθρέφτη - Lewis Carroll (1865)

Ένα βιβλίο που κάνει τη λέξη φαντασία να μοιάζει τουλάχιστον ανεπαρκής, όπως κάθε άλλη λέξη μεταξύ μας. Αμφιλεγόμενη προσωπικότητα ο συγγραφέας, ο οποίος υπογράφει με ψευδώνυμο, μιας και το πραγματικό του όνομα ήταν Charles Lutwidge Dodgson. Ωστόσο δεν μπορώ παρά να παραδεχτώ ότι σκουπίδιασε ακόμη και την πιο τρελή εικόνα της καλπάζουσας φαντασίας μου, ακόμη και τα πιο αλλόκοτα κι ασύνδετα όνειρα που είδα ποτέ, ακόμη και την πιο ακραία παρανοϊκή μου σκέψη, κάνοντάς με να μένω άφωνη σελίδα προς σελίδα όλο και πιο πολύ μιας και αν με ρωτήσεις ακόμη και τώρα δεν θα ξέρω πώς να περιγράψω αυτό το τουλάχιστον ευφάνταστο δημιούργημα. Ναι, το παραδέχομαι, αναρωτήθηκα πάρα πολλές φορές αν το έγραψε κάτω από την επήρεια του οτιδήποτε, δεν το αρνούμαι. Ωστόσο η μεγάλη του επιτυχία είναι ότι μέσα σε όλο αυτό το εκπληκτικά κι ευχάριστα παρανοϊκό παραμυθένιο περιβάλλον καταφέρνει και περνάει συμβολισμούς και μηνύματα που ή όντως ισχύουν ή τα έβγαλα από το δικό μου παρανοϊκό μυαλό, πράγμα ίσως εξίσου ενδιαφέρον. Δεν ξέρω αν το λες ακριβώς παιδικό. Δεν ξέρω αν το λες ακριβώς για ενήλικες. Από την άλλη, γιατί όχι; Γιατί να το πεις κάπως; Απλώς διάβασέ το και στείλε μου αν θέλεις τι σου έμεινε.

8. Ο Λύκος Της Στέπας - Herman Hesse (1927)

Η θα το λατρέψεις ή δεν θα σου αρέσει καθόλου. Εγώ το λάτρεψα κι αυτό γιατί σκέψεις, ανησυχίες, ιδέες, φιλοσοφία ήρθαν σε ταύτιση με όσα διάβαζα ουκ ολίγες φορές. Ένα βιβλίο που σε ταξιδεύει στα μονοπάτια του εαυτού και της πολυπλοκότητάς του, στις σκοτεινές γωνίες του μυαλού, στα άδυτα της ψυχοσύνθεσης. Σε προκαλεί να σε εξερευνήσεις κι αν αντέξεις να το κάνεις θα πρέπει να αντέξεις και το γεγονός πως δεν υπάρχουν απαντήσεις για όλα. Από τη μία τα ένστικτά μας, από την άλλη η παράδοσή μας, η ανάγκη μας για ασφάλεια κι η αποδυνάμωση τελικά των ενστίκτων μας μέσα στην κοινωνία που έχουμε δημιουργήσει. Συνειδητό κι ασυνείδητο σε διαρκή μάχη, οι πολλοί εαυτοί σε πόλεμο, η αρμονία των αντιθέσεων και ξαφνικά τίποτε δεν βγάζει νόημα με τον πιο κατανοητό τρόπο. Από τη μία ο άνθρωπος κι οι συμβάσεις του, λοιπόν, από την άλλη ο λύκος και τα αρχέγονα ένστικτά του. Όλοι κρύβουμε μέσα μας άπειρες πτυχές. Αν θέλεις να έρθεις αντιμέτωπος με κάποιες από αυτές διάβασέ το. Ίσως το εκτιμήσεις διαφορετικά ανάλογα με την ηλικία σου, αλλά και πάλι όλα σχετικά είναι. Δεν κολλάμε ταμπέλες κι αριθμούς στους ανθρώπους.

9. Οι Ιστορίες Του Κυρίου Κόυνερ - Bertolt Brecht (1927)

Μικρά πεζά, μεγάλες αλήθειες. Δεν είναι αφηγήματα αλλά φιλοσοφικά κείμενα, τολμώ να πω ότι θυμίζουν παραβολές και πραγματεύονται τη συμπεριφορά του ανθρώπου μέσα στο περιβάλλον που έχει χτίσει. Τόσο το κοινωνικό όσο και το πολιτικό, τα οποία είναι βέβαια αλληλένδετα. Επηρεασμένος από τον Marx, ο Brecht γράφει τις Ιστορίες Του Κυρίου Κόυνερ, λοιπόν, για να παρουσιάσει με τον δικό του μοναδικό τρόπο το πώς αντιδρά ο άνθρωπος στην καθημερινότητά του, πώς μαζοποιείται, πως επιδρούν στη συμπεριφορά του τα στερεότυπα πάσης φύσεως, φτάνοντας τέλος στον συνδυασμό ιδεών μέσα από τη διαλεκτική. Η απολυτότητα γεννά ακαμψία. Το έργο του Brecht παραμένει διαχρονικό.

10. Άνθρωποι Και Ποντίκια - John Steinbeck (1937)

“Ο άνθρωπος έχει καταστεί η μεγαλύτερή μας απειλή κι η μοναδική μας ελπίδα”, είχε πει ο Steinbeck καθώς ανέβαινε στο βήμα για να παραλάβει το Νόμπελ. Η ρήση του αυτή διατρέχει σε όλο του το μήκος και πλάτος το παρόν βιβλίο, μέσα από το οποίο άκρως παραστατικά ο συγγραφέας θίγει ζητήματα φιλίας, ηθικής, αλληλεγγύης, διακρίσεων, καιροσκοπισμού κι όχι μόνο. Ένα βαθιά αληθινό, συγκινητικό, φορτισμένο βιβλίο, που δεν μπορεί παρά να αγγίξει τις ευαίσθητες χορδές ακόμη κι όσων έχουν επαναπαυτεί σε έναν υποτίθεται αναπόφευκτο ρεαλισμό και τα αποτελέσματά του.