Ο δίσκος «Η Ζωή Ήταν Σήμερα» του Μανώλη Φάμελλου πρωτοκυκλοφόρησε ψηφιακά το «μακρινό» 2021. Πριν από μερικές εβδομάδες έγινε διαθέσιμος και σε βινύλιο, ενώ παράλληλα ο τραγουδοποιός ξεκίνησε χειμερινές ζωντανές εμφανίσεις. Με αυτές τις αφορμές συζητήσαμε για όσα ακούμε και βλέπουμε από τον καινούργιο του δίσκο, για όσα ακούμε στη ραδιοφωνική εκπομπή του και πολλά, τα οποία διαβάζετε παρακάτω:
MixGrill: Ο καινούργιος δίσκος βγήκε πρόσφατα και σε βινύλιο, μετά την περσινή ψηφιακή κυκλοφορία. Ήταν σκόπιμη εξ αρχής μια τέτοια αλληλουχία; Έπαιξε ρόλο ο συνήθως μεγάλος χρόνος παράδοσης των βινυλίων που προσφέρουν οι κατασκευαστές στις μέρες μας; Σας έχει απασχολήσει καθόλου αυτό το θέμα - δεν ξέρω αν θα το έλεγα πρόβλημα - που έχει προκύψει με την ανάκαμψη του βινυλίου;
Μανώλης Φάμελλος: Όλα παίζουν το ρόλο τους κι εμείς παίζουμε το δικό μας που δυστυχώς δεν τον γράφουμε εμείς... (τουλάχιστον εξολοκλήρου...) Χρειάστηκε να περάσει και αυτό από το χέρι μου και να αντιμετωπίσει αρκετές από τις αναπηρίες μου, άλλωστε ήταν κάτι με το οποίο είχα να ασχοληθώ από το μακρινό 1996. Με ξέχασε και το ξέχασα και εγώ. Εμείς που είμαστε μιας κάποιας ηλικίας έχουμε αυτή τη νοσταλγική και χιλιοτραγουδισμένη εμπλοκή με το βινύλιο που βαριέμαι πια να συζητάω. Στη σχέση μας με τη μουσική μάθαμε να μεσολαβεί ένα αντικείμενο και αυτό ευνοεί έναν κάποιο φετιχισμό. Ας είναι, φτάνει μέσω του φορέα να λατρεύουμε τη μουσική και όχι ένα πράγμα, νομίζω πως ήδη μας βαραίνουν αρκετά...
M.G.: Πώς προέκυψε το εξώφυλλο και πώς το σχετίζετε με το περιεχόμενο; (Μου) είναι πολύ δύσκολο να αναγνωρίσω το μέρος, αλλά βλέπω κάμποσα από τα τραγούδια στην καθρεπτισμένη φωτογραφία. Είναι ένας άνθρωπος καθιστός στην καρέκλα που κοιτάει τη ζωή και τη μέρα που πέρασε ή βλέπουμε ένα όμορφο πρωινό σε κάποιο καλοκαιρινό παράδεισο. Η κύρια εικόνα, βέβαια, μού έρχεται από το καθρέφτισμα, που δείχνει έναν «άνθρωπο νησί». Αποσαφήνιση δεν αποζητώ, αναρωτιέμαι όμως αν υπάρχει προτίμηση (γενικότερα, όχι απαραίτητα στη δική σας δισκογραφία) σε ένα εξώφυλλο δίσκου που εκφράζει το μουσικό περιεχόμενο ή μια εικόνα που το συμπληρώνει, το επεκτείνει;
Μ.Φ.: Είναι μία φωτογραφία από τα βράχια του Λαιμού της Βουλιαγμένης. Με τους βράχους γενικότερα τα πάω καλά και όχι μόνο για να μετράω τον καημό μου, πρέπει να έζησαν πολλές γενιές προγόνων μου πάνω σε αυτά τα αφιλόξενα ανάγλυφα. Γνωρίζω τουλάχιστον και από πρώτο χέρι, για τις δύο αμέσως προηγούμενες, αφού σκεφτείτε και τώρα πάνω σε κάτι τέτοιες βραχονησίδες τους φαντάζομαι να περιπλανιούνται στο υπερπέραν.
Πάντως η συγκεκριμένη φωτογραφία προέκυψε κάπως συμπτωματικά, ήταν μια λήψη από τον άνθρωπο νησί που συναντήθηκε με την ζωηρή φαντασία του γραφίστα μας. Το καθρέφτισμα με τον εαυτό που εξελίσσεται φυσικά σε αντιπαράθεση δεν λείπει ποτέ από το ρεπερτόριο... Είναι ένα θέμα δυστυχώς αλλά και ευτυχώς ανεξάντλητο. Γίνονται βήματα προόδου όταν καταφέρνουμε να διαφεύγουμε μέσα στους άλλους, είτε αυτοί είναι συνεργάτες είτε ακροατές είτε με οποιονδήποτε τρόπο συνοδοιπόροι μας αν και σε ένα πολύ μεγάλο βαθμό ο δρόμος παραμένει μοναχικός και δύσβατος. Η θάλασσα των ανθρώπων, θάλασσα αλλά και ο βράχος βράχος!
(Παρακάτω το εξώφυλλο του βινυλίου, το οποίο είναι διαφορετικό από αυτό της ψηφιακής κυκλοφορίας.)
M.G.: Ο ποιητής John Donne λέει πως κανένας άνθρωπος δεν είναι νησί. Το τραγούδι «Ο Άνθρωπος Νησί» ξεκινά με τη φράση «κι έγινα», σαν όλα όσα ακολουθούν να αποτελούν συνέπεια πρότερων καταστάσεων. Η σημερινή στενά συνδεδεμένη και γρήγορη κοινωνία-ήπειρος κάνει πιο δύσκολο το να είναι «νησί» ένας άνθρωπος ή ωθεί προς τα εκεί όσες και όσους επιθυμούν μια ανάσα;
Μ.Φ.: Εδώ ας πάρω το λόγιο ύφος μου και ας αναπτύξω την παραπάνω συλλογιστική μου συμπληρώνοντας το αυτονόητο. Πως δηλαδή η διασύνδεση και η κατάργηση της απόστασης τελικά αποξενώνει αφού υποκαθιστά την άσκηση της φυσικής επαφής με μία ανέξοδη πρόσβαση στα πάντα που είναι τα πάντα και τίποτα μαζί... Δεδομένα, πληροφορίες, προβλέψεις χωρίς καμία συνοχή, μια κινούμενη άμμος όπου είναι αδύνατον να χτίσεις κάποιο νόημα.
Μια ερωτική ιστορία προσπάθησα να γράψω εδώ στο συγκεκριμένο τραγούδι και άθελά μου έδωσα στον ήρωα κάποια δικά μου χαρακτηριστικά. Ίσως να το παράκανα όμως και κατά βάθος τον λυπήθηκα... Έτσι για να μη σταθώ τόσο σκληρός μαζί του, είπα να του δώσω και μία ελπίδα από το πουθενά και ας την επενδύσει αυτός όπου πιστεύει καλύτερα. Ναυαγός χωρίς ελπίδα δεν έχει νοστιμιά.
M.G.: Οι χαρακτήρες των τραγουδιών στον δίσκο αυτό μοιάζουν σημερινοί άνθρωποι που δεν περνάνε και την ευτυχέστερη περίοδο της ζωής τους. «Ευτυχώς δεν κάνω πια όνειρα» στο εναρκτήριο «Ευτυχώς», το «Insta Girl» και η ματαιοδοξία της, ο άνθρωπος νησί, και ο άλλος άνθρωπος που καλωσορίζει τον σκοτάδι σαν άλλος Paul Simon. Θα μπορούσαν οι χαρακτήρες των τραγουδιών σου να υπάρχουν σε μια άλλη εποχή, να μην επηρεάζονται από όσα είμαστε και ζούμε σήμερα;
Μ.Φ.: Όπως σας είπα ναι, δυσκολεύομαι να με κρύψω, να βάλω τον εαυτό μου στο συρτάρι. Η ιστορία μάς διδάσκει πως όσοι διανύουν την ευτυχέστερη περίοδο της ζωής τους κατά κανόνα καταπιάνονται με άλλα πράγματα... Όχι πως το να γράφεις τραγούδια δηλαδή προορίζεται αποκλειστικά για να φωτίσει τις σκοτεινές μας ώρες, αλλά το φως έχει λιγότερη ανάγκη από στολίδια, δεν βρίσκετε; Ως προς την ερώτηση αυτή καθεαυτή νομίζω πως όχι, ο άνθρωπος είναι χτισμένος μέσα στον γήινο χρόνο, καθένας υπάρχει σε σχέση με την εποχή του, έστω και σε σχέση αντιδιαστολής με αυτήν. Τα θέματά μας βέβαια είναι αιώνια αλλά ο τρόπος που τα πραγματευόμαστε, ακόμα και η ίδια η γλώσσα, είναι προϊόν της εποχής, θα έλεγα πως είναι η ίδια η εποχή.
M.G.: Η εισαγωγή από το «Ημιδιαμονή Στον Παράδεισο» μού έφερε στο μυαλό το μουσικό θέμα της σειράς Twin Peaks. Την έχετε παρακολουθήσει; Πώς θα περιγράφατε τη σχέση σας με τον κόσμο των soundtrack, κυρίως ως ακροατής, και δευτερευόντως ως συνθέτης;
Μ.Φ.: Άλλο ένα ιστορικό παράδοξο αυτό. Από μικρός είχα μία ευχέρεια με τα μουσικά θέματα ενώ αντίθετα με τη μελοποίηση και τα τραγούδια δυσκολευόμουν ιδιαίτερα... Τελικά δεν έγραψα ποτέ μουσική ούτε για μισό θεατρικό! (Έχω παρακολουθήσει βέβαια τη σειρά όπως και οτιδήποτε έχει κάνει ο Ντέιβιντ Λιντς) Τι θα έκανα λοιπόν σαν συνθέτης για μια παράσταση ή για μια ταινία είναι μια καθαρά υποθετική συζήτηση. Ίσως να ήμουνα καλός ίσως και όχι... Δεν βαριέστε, ο λαχνός που τράβηξα έγραφε τραγουδοποιός-παραγωγός και καλλιέργησα αυτό τον κλήρο όπως καταλάβαινα καλύτερα.
Το δεύτερο μέρος του παραδόξου είναι πως φιλοδοξούσα κιόλας να γίνω σκηνοθέτης, αυτή η ματιά με ακολουθεί μέχρι και σήμερα... πάντα το κάδρο, τις γωνίες λήψης και τον φωτισμό σκέφτομαι όταν παρακολουθώ μια ταινία. Μια αντίστοιχη όμως νοητή χωροταξία, ένα κάδρο υπάρχει και μέσα στη μουσική, τουλάχιστον όπως τη φαντάζομαι εγώ.
M.G.: Λειτουργείτε περισσότερο ως ακροατής, συνθέτης ή παραγωγός στο πλαίσιο της δημιουργίας της εκπομπής Kosmoναύτης, από τις συχνότητες του Kosmos; Το ραδιόφωνο αυτό είναι σχετικά στοχευμένο, οπότε το κοινό έχει εκ των προτέρων μια εξοικείωση ή όρεξη για μουσικές του κόσμου, πώς βλέπετε όμως την αποδοχή τέτοιων τραγουδιών με «τρίτες γλώσσες» και μουσικές;
Μ.Φ.: Δεν μπορώ να μιλήσω για αποδοχή από μέρους κάποιου κοινού, μου αρέσει η ιδέα πως παίζω για κάποιους μεμονωμένους ίσως και μοναχικούς ανθρώπους. Διαλέγω τραγούδια που με κερδίζουν, ως συνθέσεις (αλλά και ως λόγος όπου έχω τη δυνατότητα να συνεννοηθώ με το κείμενο). Όταν πηγαίνω λοιπόν σε τρίτες γλώσσες προσπαθώ να μεταφράζω και κατά κανόνα ανακαλύπτω πως υπάρχει εξίσου ενδιαφέρον στον λόγο όπως και στη μουσική ενός τραγουδιού που ξεχώρισα.
Μέσα σε όλους τους ρόλους που αναφέρατε, είμαι ένας από ανάγκη ερασιτέχνης, με την έννοια του ότι δεν μπορώ να τελειοποιήσω τα μέσα μου (όπως και τα έξω μου δηλαδή). Αν έχει την παραμικρή αποδοχή αυτό που κάνω είναι επειδή, τουλάχιστον έτσι υποθέτω, και οι ακροατές είναι επιεικείς μαζί μου!
M.G.: Αρκετά χρόνια πριν ήταν τακτικό το φαινόμενο Ελλήνων τραγουδοποιών να μεταφράζουν και να κυκλοφορούν τραγούδια. Αναφέρω για παράδειγμα των Διονύση Σαββόπουλο και τον Λαυρέντη Μαχαιρίτσα. Δεδομένης της έκθεσης και του ενδιαφέροντός σας στο ευρωπαϊκό τραγούδι και τις μουσικές της Λατινικής Αμερικής, έχετε μπει στον πειρασμό για κάτι τέτοιο;
Μ.Φ.: Είναι λεπτό εγχείρημα αυτό και εγώ ξέρετε δεν πείθομαι εύκολα, ακόμα και από τραγούδια ιδιαίτερα εύηχα και πετυχημένα που έχουνε μεταγραφεί στα ελληνικά. Από τις δικές μου προσπάθειες πείθομαι ακόμα λιγότερο... Περιπτώσεις σαν το «Άγγελος Εξάγγελος» είναι μάλλον οι εξαιρέσεις, δεν νομίζω πως συμβαίνει καθόλου συχνά κάτι αντίστοιχο, αφήστε που πιστεύω πως το συγκεκριμένο ξεπερνάει και το πρωτότυπο! Νομίζω πως χρειάζεται να προσεγγίσεις το τραγούδι με μία γνήσια ερωτική ορμή, που είτε την νιώθεις είτε όχι... και αν υπάρχει και μια κάποιου είδους ασέβεια, δεν πειράζει καθόλου!
Έχω και εγώ ένα πολύ μακρύ κατάλογο με τραγούδια που θα ήθελα να διασκευάσω αλλά πάντα υπάρχει η πίεση του δικού μου υλικού που συσσωρεύεται καθώς περνούν τα χρόνια, προσπαθώ να το βάλω στην άκρη αλλά αυτό διαμαρτύρεται!
M.G.: Σε συνεντεύξεις σας συχνά γίνεται αναφορά - όπως και παραπάνω - στα τραγούδια και τις μουσικές από την Ιταλία, τη Γαλλία, το Μεξικό, την Αργεντινή, κλπ. Όσες και όσοι ενδιαφέρονται για λεπτομέρειες μάλλον θα πρέπει να ακούσουν την εκπομπή σας, ποιους καλλιτέχνες ή τραγούδια θα επιλέγατε όμως, ονομαστικά και ενδεικτικά, για να πάρει κανείς μια ιδέα για τα όσα προτείνετε ή για όσα ενδεχομένως έχουν επηρεάσει και τη δική σας δημιουργία;
Μ.Φ.: Δεν θέλω να αναφερθώ σε κάποιους ονομαστικά, άλλωστε είναι τόσοι πολλοί και ετερόκλητοι... Όμως δημοσιεύεται κάθε βδομάδα στη σελίδα μου στο Facebook η λίστα των τραγουδιών της εκπομπής και όπως θα διαπιστώσετε η έμφαση δίνεται σε νέες φωνές και κυκλοφορίες χωρίς αυτό να σημαίνει πως δεν έχω και εγώ, και με το παραπάνω μάλιστα, τις εμμονές μου! Όσο για το αν εμπνέομαι, ούτε λόγος... Δεν είναι καθόλου λίγες οι φορές που βρίσκω ένα τραγούδι κρυμμένο μέσα σε ένα άλλο τραγούδι και που για έναν ανεξήγητο λόγο δεν μοιάζει καθόλου με τον «φορέα» του. Άλλωστε αυτό είναι κάτι που νομίζω συμβαίνει σε όλα τα πεδία. Η έμπνευση είναι κάτι δικό μας που χρωστάμε όμως στους άλλους.
M.G.: Το εγχείρημα με τα «12 εικονογραφημένα επεισόδια χωρίς πλοκή» με τα αντίστοιχα βίντεο κλιπ για τα τραγούδια του δίσκου πώς προέκυψε; Να περιμένουμε «εικονογραφήσεις» και για τα υπόλοιπα σύντομα;
Μ.Φ.: Να περιμένετε φυσικά αλλά θα παρακαλούσα να δείτε αυτό το «σύντομα» μέσα στη διαστολή του... Το βέβαιο είναι πως θα εικονογραφηθούν όλα… Είμαστε αργοί και βραδυφλεγείς και πάντα καθυστερούμε, σε αυτό ευτυχώς παραμένουμε συνεπείς! Τώρα που λίγα τραγούδια απέμειναν μονάχα δεν σκοπεύουμε να χαλάσουμε την παράδοση! Κατά τα άλλα η κεντρική ιδέα είναι πολύ απλή: ψάχνουμε μία εικόνα που να είναι τόσο δυνατή ώστε να σας κάνει να ξεχάσετε την εικόνα, να είναι δηλαδή μια πύλη, μια πόρτα για να μπείτε στο τραγούδι και αν είναι δυνατόν να παραμείνετε εκεί.
M.G.: Τέλος, από τις 28 Ιανουαρίου και για τρία Σάββατα θα έχουμε την ευκαιρία να σας ακούσουμε στο μουσικό στέκι του Ορφέα στην Κυψέλη, παρέα με καλεσμένους τους Νίκο Ζιώγαλα, Γιώργο Ανδρέου και Φίλιππο Πλιάτσικα. Σχεδιάζετε και εμφανίσεις εκτός Αθήνας τους επόμενους μήνες;
Μ.Φ.: Τους επόμενους μήνες σκοπεύουμε να συνεχίσουμε τις ημιακουστικές παραστάσεις μας στην επαρχία μέχρι να εξαντληθούν τα ψυχικά μας αποθέματα που κατά γενική ομολογία δεν είναι μεγάλα! Ήδη όμως με απασχολεί η επόμενη συλλογή τραγουδιών που την ακούω κιόλας να γκρινιάζει σαν μωρό μέσα στο μυαλό μου.