Η στήλη ξεκίνησε με αναφορές στην Ιταλία και το Μεξικό, αλλά σίγουρα δεν σκοπεύει να παραμείνει στα «ρηχά νερά» των λατινικών γλωσσών όπου το αλφάβητο και η (πολιτισμική) οικειότητα μπορεί να αποτελέσουν έναν εύκολο δρόμο συσχέτισης. Χωρίς απαραίτητα να έχουμε τον στίχο ως πρωταγωνιστή, ας επιστρέψουμε σε μια διαφορετική οικειότητα, αυτή της γειτονικής Βόρειας Μακεδονίας. Αυτές τις μέρες διεξάγεται το 40ό Φεστιβάλ Jazz Σκοπίων (Skopje Jazz Festival), στο οποίο συμμετέχουν εξαιρετικοί μουσικοί από ολόκληρο τον κόσμο (η Τάνια Γιαννούλη έπαιξε με το trio της την Πέμπτη). Θα μπορούσαμε εύκολα να γεμίσουμε περισσότερες αναρτήσεις της στήλης αυτής με ενδιαφέροντα jazz ακούσματα από τη «γειτονική χώρα», όπως για παράδειγμα από τον Yordan Kostov που επίσης συμμετέχει στο φετινό φεστιβάλ. Ωστόσο, ως πρώτη ανάρτηση για μουσική από τη Βόρεια Μακεδονία θα αναφερθούμε σε δύο πολύ πρόσφατες κυκλοφορίες μουσικών με δεδομένο κύρος, επιρροή και επιτυχία, εντός και εκτός συνόρων.
Esma Redžepova - My Last Song: A Tribute To Macedonia’s Gypsy Queen (2021)
Η Esma Redžepova πέθανε στα τέλη του 2016. Στα εξήντα περίπου χρόνια που ήταν ενεργή έδωσε τη φωνή της σε πάρα πολλά τραγούδια, διατήρησε και ανέδειξε μουσικές του τόπου της και άφησε δικές της συνθέσεις που πλέον είναι αναπόσπαστο κομμάτι του βαλκανικού ήχου. Το πιο γνωστό τραγούδι της μάλλον είναι το “Čaje Šukarije”, το οποίο έγραψε πριν γίνει είκοσι χρονών και έχει διασκευαστεί από δεκάδες σχήματα, από τον Goran Bregovic μέχρι τη Μελίνα Ασλανίδου. «Όμορφο Κορίτσι» μεταφράζεται ο τίτλος του από τη γλώσσα των Ρομά, καταγωγή που μπορεί να της έφερε δυσκολίες στην αρχή της πορείας της, αλλά εν τέλει την εξέφρασε χαρακτηριστικά, φέροντας τον τίτλο “Queen of the Gypsies”, όπως χρησιμοποιείται και στον υπότιτλο της φετινής κυκλοφορίας.
Ο τίτλος του δίσκου, “My Last Song”, περιγράφει ταιριαστά αυτή την κυκλοφορία. Πρόκειται για τα τελευταία τραγούδια που ηχογράφησε η Redžepova πριν τον θάνατό της, μαζί με τους πολύ νεότερούς της Nune Brothers: τους Filip και Rade Nunevski σε τρομπέτα και σαξόφωνο, αντίστοιχα. Εννιά από τα δέκα τραγούδια είναι συνθέσεις των αδερφών και σε μερικά τραγουδάνε οι ίδιοι, με τέσσερις άλλους στιχουργούς να προσφέρουν τις λέξεις. Η Redžepova τραγουδούσε ανέκαθεν και τραγούδια άλλων συνθετών, όπως έκαναν οι περισσότεροι τραγουδιστές και τραγουδίστριες πριν από 30-40 χρόνια ακόμα και στη χώρα μας. Πιο στενή συνεργασία είχε με τον Stevo Teodosievski, μιας και ήταν αυτός που ανακάλυψε το ταλέντο της και αργότερα την παντρεύτηκε.
Ωστόσο, ακόμα και η μία δική της σύνθεση που βρίσκεται στον συγκεκριμένο δίσκο αρκεί ώστε να δώσει ένα στίγμα του εύρος των μουσικών με τις οποίες είχε ασχοληθεί. Το “Latino U Modi” τη βρίσκει να τραγουδάει σε latin ρυθμό και ενοργάνωση, προσπερνώντας γεμάτη κέφι την όποια αντίφαση μπορεί να κρύβει η γλώσσα της σε συνδυασμό με τη συγκεκριμένη μουσική. Ενδεχομένως να φταίει η «δική μας», «ευρωπαϊκή» ίσως, προκατάληψη στο είδος που φανερώνει ο τίτλος (που μεταφράζεται ως «Το Latin Στη Μόδα»), αλλά όσα τραγουδάει δεν αφήνουν περιθώριο ούτε γι’ αυτό. «Ας τραγουδηθεί, ας παιχτεί αυτό το τραγούδι [...] δεν είναι samba ή μια μπαλάντα, είναι ο δικός μας ευρωπαϊκός χορός του σήμερα» λένε οι στίχοι σε ελεύθερη απόδοση. Είναι, εν τέλει, ένας δίσκος που τιμά την πορεία της μουσικού με τραγούδια όπως το παραπάνω ή το “Izgubio Si Andzela” και μπορεί να λειτουργήσει ως «είσοδος» στην εκτεταμένη δισκογραφία της, στην οποία ακούγονται και ελληνικά.
Vlatko Stefanovski - Taftalidze Shuffle (2020)
Ο Vlatko Stefanovski είναι πρωτίστως κιθαρίστας. Η πορεία του ξεκίνησε στα μέσα της δεκαετίας του 1970, όταν ίδρυσε ένα από τα πιο σημαντικά και δημοφιλή συγκροτήματα της Γιουγκοσλαβίας και του λεγόμενου YU rock, τους Leb I Sol (Ψωμί Κι Αλάτι). Οι Leb I Sol πρόσθεταν jazz στοιχεία στη rock μουσική τους, χωρίς να αφήνουν απ’ έξω επιρροές από την παραδοσιακή μουσική. Περίπου μισό αιώνα αργότερα ο Vlatko Stefanovski συνεχίζει στο ίδιο πνεύμα, έχοντας παράλληλα γράψει πολλές μουσικές για κινηματογράφο και χορό, τόσο πριν όσο και μετά την προσωρινή διάλυση του συγκροτήματος το 1995.
Ανάμεσα στο 1998 και το 2004 παρέμεινε ενεργός με διάφορα προσωπικά εγχειρήματα και συνεργασίες, όπως και μετά το 2008 μετά από διετή (από μέρους του) επανένωση με τους Leb I Sol. Αξίζει να αναφερθούν οι ηχογραφήσεις του με τον Σέρβο κιθαρίστα Miroslav Tadić, πριν και μετά την αλλαγή του αιώνα, στις οποίες διασκεύασαν παραδοσιακές μελωδίες με τις δυο τους κιθάρες. Το “Treta Majka” («Τρίτη Μάνα», με τη σημασία που έχει το «τρίτη και φαρμακερή») του 2004 είναι μια από εξέχουσες στιγμές στις διόλου ευκαταφρόνητες καριέρες και των δύο. Αμφότεροι παραμένουν ενεργοί μέχρι τις μέρες μας. Μέσα στο 2021 ο Tadić κυκλοφόρησε έναν καινούργιο δίσκο σε συνεργασία με την Αμερικανίδα Yvette Holzwarth στο βιολί (“Luka”), αλλά εμείς θα πάμε ένα χρόνο πιο πίσω και στην πιο πρόσφατη προσωπική δουλειά του Stefanovski με τίτλο “Taftalidze Shuffle” (λίγες εβδομάδες πριν τη συμμετοχή του στον δίσκο του Θάνου Σταυρίδη, “Spicy Margarita”).
Taftalidže είναι μια περιοχή στα προάστια των Σκοπίων όπου εδράζεται ο Stefanovski. Εκεί ετοίμασε τον δίσκο αυτό στην αρχή της πανδημίας. Ο ίδιος τραγουδάει τα καινούργια τραγούδια του και παίζει κυρίως ηλεκτρική κιθάρα με τον χαρακτηριστικό του (μετά από τόσα χρόνια) τρόπο. Δεν είναι μόνος του, αλλά έχει εκλεκτούς συμπαίκτες: από τον Tihomir Pop Asanović (γνωστό ήδη από τις κυκλοφορίες του στη δεκαετία του ‘70) μέχρι τον Ivan Kukić. Τα παιξίματα είναι μεστά και οι ενορχηστρώσεις πλούσιες και ευχάριστες, χωρίς βέβαια να διεκδικούν δάφνες πρωτοπορίας. Μια ακόμα σημαντική συμμετοχή είναι του Βούλγαρου Theodosii Spassov, με την τρομπέτα του στο καλύτερο τραγούδι του δίσκου, “Funky Junkie”. «Είμαι ένα funky junkie, είμαι η “αστυνομία της jazz”» τραγουδάει με μια δόση ειρωνείας, πριν συνεχίσει με λιγότερο δυναμικά αλλά εξίσου όμορφα τραγούδια, όπως το “Ogledalo” («Καθρέφτης») και “Nemam Pesna Za Tebe” («Δεν Έχω Τραγούδι Για Σένα»).