Τα τελευταία 10-15 χρόνια ο όρος "έντεχνο" έχει απασχολήσει το μουσικό τύπο και γενικότερα τις δημόσιες, ή μη, συζητήσεις περί μουσικής όσο κανένας άλλος. Για ποιό λόγο τόσος κλαυθμός και οδυρμός; Γιατί τόσος πόλεμος γύρω από αυτή τη λέξη; Γιατί υπάρχουν καλλιτέχνες που τον επικαλούνται σαν τίτλο τιμής, ενώ άλλοι τον αποκυρήττουν με πάθος;
Με αφορμή τα παραπάνω ερωτήματα (και άλλα πολλά) η στήλη είπε να ξεκινήσει σειρά άρθρων σχετικά με το θέμα αυτό. Ούτε γλωσσολογία, ούτε μουσικολογία, ούτε ιστορία της Τέχνης μπορώ ή θέλω να κάνω. Απλά θα προσπαθήσω να πω μερικές σκέψεις πάνω στο θέμα, διότι ενοχλούμαι όταν κρυβόμαστε πίσω απ'το δάχτυλό μας. Ο όρος αυτός βρίσκεται στο στόμα όλων μας, τον χρησιμοποιούμε διαρκώς και ο καθένας από εμάς του δίνει ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο.
Ξεκινάω από αυτό που πολλές φορές λέει ο Θάνος Μικρούτσικος. Τον όρο αυτό το χρησιμοποιούμε κυρίως για να συνεννοούμαστε. Γενικά οι κατηγοριοποιήσεις στη μουσική έχουν αυτή τη χρησιμότητα και όταν ξεφεύγουν από αυτή, τότε πάμε σε ακραίες καταστάσεις όπως ο οπαδισμός, το βόλεμα πίσω από ταμπέλα ή αντίθετα ο περιορισμός πίσω από αυτήν. Θα συμφωνήσω ότι καλό είναι να μην χωρίζουμε τη μουσική σε στενές κατηγορίες γιατί πολύ απλά δεν μιλάμε για αντικείμενα. Ωστόσο, υπάρχουν τραγούδια με στενές συγγένειες στο ύφος, όπως αντίστοιχα και καλλιτέχνες. Κανείς, λ.χ., δεν μπορεί να ορίσει ακριβώς τι είναι rock, αλλά ταυτόχρονα δεν μπορούμε ούτε καν να φανταστούμε ότι θα πάψουμε να χρησιμοποιούμε τον όρο αυτό...
Τα λέω αυτά γιατί επικρατεί η άποψη ότι ο όρος "έντεχνο" είναι άστοχος (ή μόνο ιστορικός), άρα δεν πρέπει να χρησιμοποιείται (πλέον). Το βασικό επιχείρημα αυτών που σκέφτονται έτσι είναι ότι αν ορίσεις το "έντεχνο", πρέπει να ορίσεις και το "άτεχνο". Κάποιοι το πάνε πιο βαθιά και υποστηρίζουν ότι λέγοντας "έντεχνο", κατηγορείς αυτομάτως οτιδήποτε έξω από αυτό ως "άτεχνο", άρα ως κακό. Τα πράγματα, όμως, ίσως να μην είναι τόσο άσχημα, όσο φαίνονται όταν δείχνουμε τέτοια προσκόλληση στην ετυμολογία.
Αλλά μιας και μιλάμε για ετυμολογία, ακόμα και τα λεξικά δίνουν στη λέξη διπλή σημασία. Από τη μία ο όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη μουσική που προσαρμόζει στην κυρίαρχη "δυτικότροπη" (ή "ευρωπαϊκή" όπως έλεγαν παλαιότερα) μουσική, στοιχεία παραδοσιακά - λαϊκά. Από την άλλη, χρησιμοποιείται και για κάτι που έχει γίνει με επιδεξιότητα ή προσεκτική προεργασία. Σίγουρα μπορούμε να σκεφτούμε ότι ο όρος αυτός καταφέρνει να περιγράψει πράγματα υπαρκτά στην ελληνική μουσική και ταυτόχρονα ότι ίσως να μην έχει πλέον λόγο ύπαρξης... Αυτό το οξύμωρο είναι ένας από τους λόγους που τον κάνει επίκεντρο διαμάχης...
Με αφορμή τα παραπάνω ερωτήματα (και άλλα πολλά) η στήλη είπε να ξεκινήσει σειρά άρθρων σχετικά με το θέμα αυτό. Ούτε γλωσσολογία, ούτε μουσικολογία, ούτε ιστορία της Τέχνης μπορώ ή θέλω να κάνω. Απλά θα προσπαθήσω να πω μερικές σκέψεις πάνω στο θέμα, διότι ενοχλούμαι όταν κρυβόμαστε πίσω απ'το δάχτυλό μας. Ο όρος αυτός βρίσκεται στο στόμα όλων μας, τον χρησιμοποιούμε διαρκώς και ο καθένας από εμάς του δίνει ένα συγκεκριμένο περιεχόμενο.
Ξεκινάω από αυτό που πολλές φορές λέει ο Θάνος Μικρούτσικος. Τον όρο αυτό το χρησιμοποιούμε κυρίως για να συνεννοούμαστε. Γενικά οι κατηγοριοποιήσεις στη μουσική έχουν αυτή τη χρησιμότητα και όταν ξεφεύγουν από αυτή, τότε πάμε σε ακραίες καταστάσεις όπως ο οπαδισμός, το βόλεμα πίσω από ταμπέλα ή αντίθετα ο περιορισμός πίσω από αυτήν. Θα συμφωνήσω ότι καλό είναι να μην χωρίζουμε τη μουσική σε στενές κατηγορίες γιατί πολύ απλά δεν μιλάμε για αντικείμενα. Ωστόσο, υπάρχουν τραγούδια με στενές συγγένειες στο ύφος, όπως αντίστοιχα και καλλιτέχνες. Κανείς, λ.χ., δεν μπορεί να ορίσει ακριβώς τι είναι rock, αλλά ταυτόχρονα δεν μπορούμε ούτε καν να φανταστούμε ότι θα πάψουμε να χρησιμοποιούμε τον όρο αυτό...
Τα λέω αυτά γιατί επικρατεί η άποψη ότι ο όρος "έντεχνο" είναι άστοχος (ή μόνο ιστορικός), άρα δεν πρέπει να χρησιμοποιείται (πλέον). Το βασικό επιχείρημα αυτών που σκέφτονται έτσι είναι ότι αν ορίσεις το "έντεχνο", πρέπει να ορίσεις και το "άτεχνο". Κάποιοι το πάνε πιο βαθιά και υποστηρίζουν ότι λέγοντας "έντεχνο", κατηγορείς αυτομάτως οτιδήποτε έξω από αυτό ως "άτεχνο", άρα ως κακό. Τα πράγματα, όμως, ίσως να μην είναι τόσο άσχημα, όσο φαίνονται όταν δείχνουμε τέτοια προσκόλληση στην ετυμολογία.
Αλλά μιας και μιλάμε για ετυμολογία, ακόμα και τα λεξικά δίνουν στη λέξη διπλή σημασία. Από τη μία ο όρος χρησιμοποιείται για να περιγράψει τη μουσική που προσαρμόζει στην κυρίαρχη "δυτικότροπη" (ή "ευρωπαϊκή" όπως έλεγαν παλαιότερα) μουσική, στοιχεία παραδοσιακά - λαϊκά. Από την άλλη, χρησιμοποιείται και για κάτι που έχει γίνει με επιδεξιότητα ή προσεκτική προεργασία. Σίγουρα μπορούμε να σκεφτούμε ότι ο όρος αυτός καταφέρνει να περιγράψει πράγματα υπαρκτά στην ελληνική μουσική και ταυτόχρονα ότι ίσως να μην έχει πλέον λόγο ύπαρξης... Αυτό το οξύμωρο είναι ένας από τους λόγους που τον κάνει επίκεντρο διαμάχης...
Η συνέχεια στa επόμενα άρθρα της "Στέπας", όπου θα προσπαθήσουμε να δούμε πώς ξεκίνησε ο όρος και πώς τελικά χρησιμοποιείται σήμερα