Τι δουλειά έχει ο Marat στα ελληνικά πολιτιστικά δρώμενα του σήμερα; Ο Γάλλος πολιτικός Jean-Paul Marat πρωταγωνίστησε στη Γαλλική Επανάσταση του 1789, με την ιστορία και τη δράση του να είναι καλά καταγεγραμμένες και να αφήνουν (φιλοσοφικά) ερωτήματα ακόμα και στις μέρες μας, παρά την πληθώρα αναλύσεων που έχουν γίνει ανά τα χρόνια. Αυτά τα ερωτήματα - ή τουλάχιστον αντίστοιχες σκέψεις - φαίνεται ότι τον επαναφέρουν στην εγχώρια επικαιρότητα το 2021 μέσα από μία θεατρική παράσταση στο Κρατικό Θέατρο Βορείου Ελλάδος (ΚΘΒΕ) και ένα τραγούδι από τους Jane Doe στον καινούργιο τους δίσκο “Random Acts Of Kindness”.
Δεν είμαι τόσο σίγουρος ότι ως κοινωνία σκοτιζόμαστε πολύ για όσα είπε και έκανε ο Marat μέχρι τη δολοφονία του το 1793. Ούτε πολυπιστεύω πως υπάρχει ευρεία αποδοχή ή ενδιαφέρον για το έργο του, σε αντίθεση λόγου χάρη από αυτό του Μακρυγιάννη (ως πολιτικό πρόσωπο κοντινής εποχής). Ωστόσο, δεν πείθομαι ότι αποτελεί απλή σύμπτωση το γεγονός ότι δύο διαφορετικές ομάδες καλλιτεχνών (ένα μεγάλο θεατρικό σύνολο και ένα μεσαίας εμβέλειας μουσικό συγκρότημα) καταπιάνονται μαζί του. (Σε σύνδεση με πρόσφατο άρθρο στο MixGrill, ούτε τις πολλές πρόσφατες μελοποιήσεις στο ποίημα «Ο Γκρεμιστής» του Παλαμά θεωρώ σύμπτωση, αλλά αυτό[ς] είναι μια αρκετά διαφορετική περίπτωση.)
Το ΚΘΒΕ είναι το πρώτο μεγάλο θέατρο στη Θεσσαλονίκη που ανεβάζει την παράσταση «Η Δολοφονία Του Μαρά», με δύο μικρότερους θιάσους της πόλης να έχουν προηγηθεί πριν από πολλά χρόνια (το Θεατρικό Εργαστήρι Θεσσαλονίκης τη σεζόν 1980-81 και η θεατρική ομάδα Νέμεση το 2005). Η παράσταση βασίζεται στο γνωστό κείμενο του Peter Weiss από τη δεκαετία του 1960 σε μετάφραση του Μάριου Πλωρίτη. Εκτός Θεσσαλονίκης, ανέβηκε για πρώτη φορά το 1966, τρία χρόνια αφού γράφτηκε, στο Θέατρο Τέχνης από τον Κάρολο Κουν και πιο πρόσφατα το 2010 από το Εθνικό Θέατρο.
Η θεατρική παράσταση που σκηνοθετήθηκε από τον Κοραή Δαμάτη (το είχε ξανακάνει, για το Εθνικό Θέατρο το 1989) παρουσιάζει με την απαιτούμενη λεπτομέρεια κάποιες πτυχές της ιστορίας του Marat. Αυτό μάλλον είναι αναμενόμενο και εν πολλοίς αποδίδεται στο αρχικό κείμενο. Η αξία της συγκεκριμένης παράστασης, πέρα από τις αξιόλογες ερμηνείες (για τα μάτια μου, που δεν συχνάζουν σε θέατρα), έγκειται στη σκηνοθετική προσέγγιση, που συνδυάζει στοιχεία από παλιότερες μεταφορές σε άλλες χώρες (όπως μας ενημερώνει το πρόγραμμά της) μαζί με επίκαιρες αναφορές (όπως τις αντιλήφθηκα εγώ). Θα αναφέρω μόνο τα νεύματα προς το “Joker” του Todd Phillips με τον Joaquin Phoenix (2019) που εκτείνονται πέρα από το μακιγιάζ του «χορού».
Οι Jane Doe, από την άλλη, μπορεί να έχουν συχνά πολιτικές αναφορές στους στίχους τους, αλλά σπάνια έχουν βρει τον δρόμο στις λέξεις τους ιστορικά πρόσωπα (και δη τέτοια βαρύτητας). Το “Last Thoughts Of Jean-Paul Marrat” έρχεται ανυποψίαστα στη μέση του καινούργιου δίσκου τους, “Random Acts Of Kindness”, και περισσότερο παρατηρεί παρά εξιστορεί τα γεγονότα. Η θέση του ανάμεσα σε δύο τραγούδια για δύο Θάνους - το ομώνυμο για τον γιο του τραγουδιστή και το “Stubborn Ballon” για τον Ανεστόπουλο (να ένα ακόμα ιστορικό πρόσωπο) - μοιάζει αταίριαστη, θεματικά και ηχητικά. Οι «σκέψεις» του Γάλλου παρουσιάζονται σε ένα χορευτικό ύφος που βρίθει από τα ηλεκτρονικά στοιχεία (τα οποία διέπουν ολόκληρο το “Random Acts Of Kindness”), με γρήγορο tempo που απομακρύνεται από τις (κιθαριστικές) εκρήξεις που συνήθιζαν σε προηγούμενες δουλειές τους (αν και υπάρχουν και σε άλλα τραγούδια αυτού του δίσκου, όπως το “Devil In Details”).
Άραγε η φράση “don’t leave me now” επαναλαμβάνεται στο ρεφρέν σαν κραυγή του μαχαιρωμένου Marat προς τους υποστηρικτές του ή σαν προσπάθεια ενός ανθρώπου του 21ου αιώνα να πιαστεί απ’ τους συνανθρώπους του; Γνωρίζοντας την ιστορία και την πορεία του Marat, τα κουπλέ δένουν ταιριαστά ως παρατήρηση ή αναπαράσταση των γεγονότων, κι ας υπάρχουν φράσεις που μπορούν να συσχετιστούν και με σημερινά «προβλήματα»: «power is a sickness, rust in my blood / from my little house I look like a god». Το ασπρόμαυρο βίντεο ταιριάζει πλήρως στη μουσική, χωρίς να ασχολείται ιδιαίτερα με τους στίχους ή την ιστορία του χαρακτήρα.
Λίγους μήνες μετά τον θάνατο του Marat, ο Jacques-Louis David (πρώην υποστηρικτής των ιδεών του και μετέπειτα ζωγράφος του αυτοκράτορα Ναπολέοντα) τον ζωγράφισε εξιδανικευμένα, νεκρό στη μπανιέρα του. Στο χέρι του κρατάει ένα σημείωμα της δολοφόνου του, που γράφει «αρκεί που είμαι αρκετά δυστυχής ώστε να έχω δικαίωμα στην καλοσύνη σας». Παρότι δεν χρειάζεται να συγκριθεί το καλλιτεχνικό αποτύπωμα των δύο περσινών εγχειρημάτων με τον συγκεκριμένο πίνακα, ίσως αυτή η (επινοημένη από τον ζωγράφο) φράση μπορεί να χρησιμεύσει στη (μερική) ερμηνεία της ύπαρξής τους. Άραγε, μουσικοί και σκηνοθέτες, ηθοποιοί κι ακροατές στην Ελλάδα του 2021 είμαστε τόσο δυστυχείς ώστε να αναζητούμε την καλοσύνη και τη χαρά χρησιμοποιώντας θεματικές περασμένων αιώνων; Ή μήπως τέτοιες θεματικές δεν είναι «περασμένων αιώνων», αλλά διαχρονικές - συνεπώς σύγχρονες - και ψάχνουμε τρόπο να τις (επανα)φέρουμε στην επικαιρότητα του σήμερα όπου (απ’ ό,τι φαίνεται) τις έχουμε ανάγκη για όλα όσα εκφράζουν, όχι μόνο για την αντιμετώπιση της (όποιας) «δυστυχίας»;
Ή, τέλος - και πάλι απ’ την αρχή - τα δύο παραπάνω εγχειρήματα είναι όντως προϊόν σύμπτωσης και η γενίκευση καταρρέει μέσα στο ευχάριστο κλίμα του καιρού μας;
* Οι παραστάσεις συνεχίζονται στο ΚΘΒΕ μέχρι τέλος Ιανουαρίου.
* Οι ιστορικές πληροφορίες της παράστασης που αναφέρονται καθώς και αρκετές ακόμα υπάρχουν συγκεντρωμένες στο πλήρες κείμενο της Στέλλας Παπαδημητρίου στο τυπωμένο πρόγραμμα της παράστασης.
* Ο δίσκος των Jane Doe κυκλοφορεί ψηφιακά και σε βινύλιο.