Στον Φιλοκτήτη του ο Σοφοκλής επεξεργάζεται τον μύθο από τον τρωικό κύκλο με τρόπο ιδιαίτερο. Με νεοτερισμούς, όπως το να παρουσιάσει τη Λήμνο ως ακατοίκητο νησί υπογραμμίζοντας τη μοναξιά του Φιλοκτήτη και να προσδώσει στον Νεοπτόλεμο μια εξαιρετική τραγικότητα τοποθετώντας τον ανάμεσα στην προσωπική ηθική και στις επιταγές της εξουσίας για το «κοινό καλό», επαναφέρει στο επίκεντρο του έργου του τον άνθρωπο με έναν τρόπο καινούργιο. Μολονότι ο ίδιος δεν αποσκοπούσε στη συσχέτιση του έργου του με σύγχρονα επίκαιρα γεγονότα, ο Φιλοκτήτης είναι μια τραγωδία τόσο εσωτερική που αναπόφευκτα ο θεατής αντιλαμβάνεται τις αναλογίες με το παρόν. Η ηθική, η μοίρα, το σύνολο, το καθήκον, ο λόγος και ο δόλος είναι μερικά από τα νοηματικά κέντρα της τραγωδίας.
Σε σχέση με άλλες τραγωδίες του Σοφοκλή ο Φιλοκτήτης δεν ανεβαίνει τόσο συχνά. Φέτος, όμως, εκτός από την Αντιγόνη και τον Αίαντα, έχουμε τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε τον Φιλοκτήτη σε μια μεγάλη περιοδεία ανά την Ελλάδα σε σκηνοθεσία της Μαρλένε Καμίνσκι, με τον Τάσο Νούσια στον ομώνυμο ρόλο, τον Γιώργο Αμούτζα στον ρόλο του Νεοπτόλεμου και τη Μαρία Πρωτόπαππα στον ρόλο του Οδυσσέα. Στο σύνολό της είναι μια παράσταση άρτια, μια μάλιστα από τις καλές παραστάσεις που έχουμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε φέτος. Ωστόσο υπάρχουν κάποιες αδυναμίες σε κάποια επιμέρους σημεία που εντοπίσαμε.
Σύντομα υπενθυμίζω την ιστορία, όπως την πραγματεύεται στην τραγωδία του ο Σοφοκλής. Ο Φιλοκτήτης έχει εγκαταλειφθεί στην ακατοίκητη Λήμνο από τους Ατρείδες και τον Οδυσσέα στην αρχή της τρωικής εκστρατείας, καθώς η δύσοσμη πληγή του τον καθιστά βάρος για τον στρατό των Αχαιών. Τώρα βρισκόμαστε στο δέκατο έτος της πολιορκίας της Τροίας, οπότε ο Αχιλλέας, ο Πάτροκλος, ο Αίας είναι νεκροί, και σύμφωνα με τον χρησμό η άλωσή της θα επιτευχθεί μόνο με την έλευση του Φιλοκτήτη και του τόξου του, κληρονομιά του από τον Ηρακλή. Ο Οδυσσέας, λοιπόν, μηχανεύεται έναν τρόπο, για να φέρουν τον Φιλοκτήτη στην Τροία αξιοποιώντας τον γιο του Αχιλλέα Νεοπτόλεμο, ο οποίος ενώ αρχικά υπακούει στις επιταγές των πιο έμπειρων, έρχεται αντιμέτωπος με την προσωπική του ηθική και αποφασίζει να βοηθήσει τον Φιλοκτήτη. Ο Οδυσσέας θα επέμβει, αλλά μόνο μετά την εμφάνιση του Ηρακλή ως άλλου από μηχανής θεού, θα πειστεί ο Φιλοκτήτης να ακολουθήσει.
Κατ’ αρχάς η σκηνοθετική σύλληψη και η αξιοποίηση του σκηνικού και των κουστουμιών σε συνδυασμό με την κινησιολογία και τον ήχο με εντυπωσίασαν. Η σκηνοθέτις πήρε σημαντικά σημεία και αντικείμενα – κόμβους του κειμένου και τα ανέδειξε. Πήρε τον μύθο από την αρχή και σαν μίτο ξετύλιξε τα γεγονότα ένα ένα με πλαστικότητα, σαν σε χορογραφία, κάτι που ο θεατής αντιλαμβάνεται από την αρχή, η οποία είναι καθηλωτική. Στην εκτέλεσή της η σύλληψη αυτή είχε κάποια ζητήματα και μου έδωσε την εντύπωση πως έλειπαν μερικές πρόβες, για να δέσει αρμονικά η σύμπραξη τόσων διαφορετικών συντελεστών και να αποδοθεί ακριβώς αυτό που ήθελε να εκφράσει η ίδια. Πάντα βέβαια παραμένει η απορία αν αυτά που μας τραβούν την προσοχή ή μας ξενίζουν είναι αποτέλεσμα κάποιας συγκεκριμένης σκηνοθετικής οδηγίας κι έπρεπε να γίνουν κατ’ αυτόν τον τρόπο ή αν δεν αποδόθηκαν εκατό τοις εκατό από τους υπόλοιπους συντελεστές. Και φυσικά το τι μπορεί να έχει στο μυαλό του ο εκάστοτε σκηνοθέτης είναι ερώτημα ανάλογο του τι εννοεί ο ποιητής. Επομένως τίποτα δεν εκφράζεται με απόλυτη βεβαιότητα.
Ως προς τις ερμηνείες θα ξεκινήσω κάπως ανορθόδοξα σχολιάζοντας πρώτη εκείνη του Γιώργου Αμούτζα, ο οποίος με εξέπληξε θετικά. Έγινε γνωστός στο ευρύ κοινό μέσα από τους τηλεοπτικούς δέκτες μας και μπορώ να πω πως την παρουσία του την είχα βρει αδιάφορη. Προς έκπληξή μου ο Γιώργος Αμούτζας κατάφερε να υποστηρίξει τον μεγάλο και καθόλα απαιτητικό ρόλο του Νεοπτόλεμου με τα εφόδια και την εμπειρία που ως τώρα διαθέτει και να μας χαρίσει μια ερμηνεία πολύ καλύτερη από εκείνη που περιμέναμε. Ο Τάσος Νούσιας υπήρχαν στιγμές που μας συγκλόνισε με την ερμηνεία του. Η εσωτερικότητα, η φυσικότητα που εξέφρασε τα συναισθήματα, τον πόνο και την οργή του Φιλοκτήτη ήταν πραγματικά εντυπωσιακά. Υπήρξαν, όμως, και στιγμές που υπερέβαλε. Η Μαρία Πρωτόπαππα, ακολουθώντας πιθανότατα τις σκηνοθετικές οδηγίες, ενσάρκωσε με λεπτότητα τον πολυμήχανο κι επιβλητικό αλλά αλαζόνα και είρωνα Οδυσσέα, χαρακτηριστικά που απέδωσε μέσω λεπτομερειών στις κινήσεις, στους μορφασμούς και στη φωνή. Ακούστηκε από αρκετούς ότι και οι τρεις ήταν πολύ καλοί αλλά κάπως ασυντόνιστοι μεταξύ τους. Μήπως κι αυτό ήταν μια σκηνοθετική οδηγία; Ας μην ξεχνάμε ότι ο Σοφοκλής βάζει τρεις ανθρώπους τελείως διαφορετικούς μεταξύ τους σε χαρακτήρα και ηλικία σε μια πολύ περίπλοκη κίνηση.
Ο χορός ξεκίνησε πολύ δυναμικά, αλλά κατά τη διάρκεια της παράστασης, παρόλο που δεν έχασε καθόλου την ενέργειά του, φάνηκαν αδυναμίες φωνητικά. Δεν ήταν απόλυτα συγχρονισμένοι και συντονισμένοι. Ακόμη σχολιάστηκε η επιλογή να αποδοθεί ο λόγος του αγγελιαφόρου με έναν τόνο πιο κωμικό. Από τον ρόλο του Οδυσσέα φάνηκε πως χωρά και η ειρωνεία και ο σαρκασμός, όμως ο λόγος του αγγελιαφόρου ίσως ξεπέρασε αυτή τη λεπτή γραμμή.
Το παιχνίδι με το φως και τις σκιάσεις ήταν αρκετά ενδιαφέρον, όπως γενικότερα η προσπάθεια αξιοποίησης κάθε μέσου που είχαν στη διάθεσή τους οι συντελεστές. Η αφήγηση μέσω προβολών παράλληλα με κάποιες σκηνές ήταν ένα εγχείρημα που δεν ξέρω κατά πόσο πέτυχε τον σκοπό του. Σίγουρα, όμως, το καταλαβαίνω στο πλαίσιο της συνολικότερης σύλληψης του έργου.
Ο Φιλοκτήτης συνεχίζει να περιοδεύει ανά την Ελλάδα κουτσαίνοντας συντροφιά με το τόξο του. Είναι σίγουρα μια πολύ ενδιαφέρουσα παράσταση που παρά τις αδυναμίες της αξίζει να δείτε.
Πληροφορίες Παράστασης
Μετάφραση:Γιώργος Μπλάνας
Σκηνοθεσία:Μαρλένε Καμίνσκι
Σκηνογράφος:Γιώργος Γεωργίου
Ενδυματολόγος:Γιάννης Μετζικώφ
Μουσική διδασκαλία χορού- πρωτότυπη μουσική σύνθεση: Ευαγγελία Βελλή-Κοσμά
Πρωτότυπη μουσική σύνθεση ηχοτοπίων: ConstantineSkourlis
Φωτισμοί: Αλίκη Δανέζη-Knutsen
Βοηθός σκηνοθέτη: Νατάσα Πετροπούλου
Πρωταγωνιστούν:
Τάσος Νούσιας (Φιλοκτήτης)
Μαρία Πρωτόπαππα (Οδυσσέας)
Γιώργος Αμούτζας (Νεοπτόλεμος)
Χορός:
Αλέξανδρος Φιλιππόπουλος (Κορυφαίος του Χορού)
Παντελής Αρουσαλίδης
Μάρκος Γέττος
Βαγγέλης Κρανιώτης
Βαγγέλης Μάγειρος
Τάσος Θεοφιλάτος