27 Ιανουαρίου, 21:30
Ταξίδι στα Κύθηρα, (1984), 137´, O.V. Ελληνικά
5η ημέρα προβολών των ταινιών του Θόδωρου Αγγελόπουλου, η Ταινιοθήκη κατάμεστη και η βραδιά μας κλείνει με ένα ταξίδι..
Την ταινία προλόγισε ο ποιητής και αρθρογράφος Θωμάς Τσαλαπάτης.
Μιλώντας μέσα από το κοστούμι του ποιητή, όπως μας είπε, ανέφερε μια ιδέα που είχε ο Σεφέρης για τον Καβάφη, πως δηλαδή τα ποιήματά του πρέπει κανείς να τα βλέπει μέσα από μια εξέλιξη και μια διαδρομή. Παρόμοια και τις ταινίες του Αγγελόπουλου, ως ένα άλλο work in progress, θα πρέπει κανείς να τις παρατηρεί ως μια διαδρομή μέσα στο χρόνο, μια πορεία.
Η οπτική του ποιητή για τις ταινίες του Αγγελόπουλου, με σημείο αναφοράς το Ταξίδι στα Κύθηρα, έχει έναν σαφή διαχωρισμό: όλες οι ταινίες του μέχρι εκείνη τη στιγμή, αναφέρονται στην ιστορία, ενώ η συγκεκριμένη ταινία αποτελεί η ίδια, Ιστορία.
Η ταινία
Ένας σκηνοθέτης (Τζούλιο Μπρότζι), σε μια ηλικία κρίσιμη, από άποψη υπαρξιακών ανησυχιών και αμφιβολιών, ετοιμάζει μια ιστορική ταινία. Ψάχνοντας να βρει τον σωστό πρωταγωνιστή, τον βρίσκει, όχι μέσα από τα κάστινγκ που κάνει, αλλά στην ύπαρξη ενός γέρου (Μάνος Κατράκης) που τυχαία μπαίνει στο καφενείο για να πουλήσει λεβάντα. Τον ακολουθεί μαγεμένος και μέχρι η σεκάνς της σιωπηλής και διακριτικής παρακολούθησής του να φτάσει στο τέλος της, ο σκηνοθέτης έχει ο ίδιος μεταφερθεί μέσα στο σενάριο της ταινίας που ετοιμάζει.
Ο σκηνοθέτης συναντά στο λιμάνι την αδερφή του Βούλα (Μαίρη Χρονοπούλου), η οποία, επίσης, όπως και ο γέρος, έχει διπλό ρόλο, αφού στο παρόν της ταινίας υποδύεται την ηθοποιό-ερωμένη του σκηνοθέτη. Εκεί περιμένουν να παραλάβουν τον πατέρα τους, Σπύρο, πολιτικό πρόσφυγα επί 30 χρόνια στην Ουκρανία και να τον οδηγήσουν στο σπίτι του, όπου η γυναίκα του Κατερίνα (Ντόρα Βολανάκη) αναμένει ως πιστή Πηνελόπη, να τον γιορτάσει. Το κλίμα όμως αυτό δεν το σηκώνει κι έτσι την επόμενη κιόλας μέρα φεύγουν όλοι μαζί για το χωριό τους στην ορεινή Μακεδονία.
Εκείνο το κλίμα αποδεικνύεται χειρότερο. Οι κάτοικοι του χωριού ετοιμάζονται να ξεπουλήσουν τη γη τους σε εταιρία που προορίζει όλη την περιοχή για χιονοδρομικό κέντρο. Ο Σπύρος είναι ο μόνος που αρνείται να ξεπουλήσει και να ξεπουληθεί, ερχόμενος αντιμέτωπος με τις αρχές του χωριού, με παλιούς πολιτικούς αντιπάλους, με όλους. Εγκαταλείπει τελευταίος το χωριό, ενώ η αστυνομία τον αναζητά για να τον απελάσει. Από ένα πλοίο που τον έχουν φορτώσει, προσπαθούν να τον "ξεφορτώσουν" και να τον ξεφορτωθούν σε ένα ξένο πλοίο. Όμως ούτε κι εκείνοι τον αναλαμβάνουν με αποτέλεσμα μια εξωπραγματική λύση, την τοποθέτησή του σε μια σχεδία που θα αφήσουν στη μέση της θάλασσας. Στη μέση του πουθενά. Τελευταία στιγμή, η γυναίκα του αποφασίζει να ανεβεί μαζί του στη σχεδία.
Το ταξίδι στα Κύθηρα δε γίνεται ποτέ. Γιατί τα Κύθηρα είναι το παντού και το πουθενά. Είναι Πελοπόννησος, είναι Επτάνησα, είναι και Αττική. Είναι ο τόπος και ο μη-τόπος. Μέσα από αυτή την έτσι κι αλλιώς παράδοξη υπόσταση των Κυθήρων, δημιουργείται ο μύθος τους. Ήταν πάντοτε στην ιστορία της τέχνης και θα είναι μια "άλλη γη", μια ουτοπία.
Αυτή την ουτοπία καλείται και ο πρωταγωνιστής να αντιμετωπίσει. Ένας αγωνιστής με όραμα και πυγμή που αδημονεί να βρει τη μάνα πατρίδα, τις ρίζες, τις αξίες που τον δημιούργησαν. Όμως το παρόν έχει, όχι μόνο καταβροχθίσει το παρελθόν αυτού του τόπου, αλλά το έχει κιόλας χωνέψει. Η επανένταξη του εκπατρισμένου Οδυσσέα αδύνατη.
Οι τεράστιες γνωστές σιωπές του Αγγελόπουλου, τα βαριά σε χρώματα και φως τοπία, η μουσική μελαγχολία, φανερώνουν εκείνη την Ελλάδα, την πληγωμένη, τη βασανισμένη, την απογοητευμένη.
Μόνος του κανείς πρέπει να αντισταθεί στην επικείμενη αλλοτρίωσή του και στο διασυρμό των "πιστεύω" του.
Και όταν αυτός ο "τόπος" δε χωρά πια τον Οδυσσέα της ζωής μας, είναι μάλλον η ώρα, να τον εγκαταλείψουμε και μεις μαζί του.
28 Ιανουαρίου
Αποχή.
Υ.Γ : το γεγονός του αφιερώματος και η προβολή ολόκληρης της φιλμογραφίας του Θόδωρου Αγγελόπουλου είναι από μόνο του ένα σοβαρό πολιτιστικό γεγονός για την πόλη.
Ήταν μια υψηλού επιπέδου εκπαίδευση, τόσο για τους γνώστες και ειδικούς του κινηματογράφου, όσο και για τους απλούς σινεφίλ θεατές, που σίγουρα ανακάλυψαν μια άλλη πτυχή της ιστορίας και των εικόνων αυτού του τόπου κυρίως, της έμπνευσης που δημιουργεί, της μουσικής και των σιωπών του.
Όμως, εύκολο κινηματογράφο δεν τον λες. Χρειάζεται μεγάλη εγρήγορση και ποιοτικό χρόνο για να τον παρακολουθήσεις ειλικρινά.
Εξ ου και η μικρή αποχή μας από την προτελευταία ημέρα προβολών, προκειμένου να πάρουμε μια βαθιά ανάσα πριν βουτήξουμε στην τελευταία ημέρα της αιωνιότητας..
29 Ιανουαρίου, 18:30
Μια αιωνιότητα και μια μέρα, (1998), 130´, O.V. Ελληνικά
Την τελευταία ταινία του αφιερώματος προλόγισε η Διδάκτωρ του τμήματος ΕΜΜΕ του ΕΚΠΑ, Ιουλία Μέρμηγκα.
Με εμφανή συγκίνηση, μίλησε για την αιώνια επιστροφή. Για αυτό, που όπως αναφέρει ο Νίτσε, αέναα επιστρέφει. Για το ανθρώπινο γίγνεσθαι. Θεωρώντας την μια καθαρά υπαρξιακή, άρα και πολιτική ταινία, βλέπει τον Θόδωρο Αγγελόπουλο να μας καλεί να βρούμε τη δική μας ευθύνη για τα πράγματα που συμβαίνουν και να πάρουμε θέση.
Το γίγνεσθαι "ξενίτης", με το οποίο και κλείνει ουσιαστικά η ταινία, δίνει την πάσα στο θέμα της χυδαίας εκ μέρους μας αναφοράς κάποιων ανθρώπων ως "λαθρομετανάστες". Μιλάει για τον καθένα από εμάς, μέσα στην προσωπική του ξενιτιά και λαθρομετανάστευση.
Η ταινία
Ο Αλέξανδρος (Bruno Ganz), ο πρωταγωνιστής της ιστορίας, είναι ένας μεσήλικας διακεκριμένος συγγραφέας, ο οποίος έχοντας παρατήσει κάθε άλλη συγγραφή, ασχολείται με το τελείωμα των "Ελεύθερων Πολιορκημένων" του Διονύσιου Σολωμού. Όπως ο ίδιος ο ποιητής προσπαθούσε να συγκεντρώσει λέξεις για το ποίημά του αγοράζοντάς τις, έτσι και ο Αλέξανδρος, μπαίνει σε μια παρεμφερή διαδικασία.
Έχοντας χάσει την αγαπημένη του γυναίκα και όντας σε μια τετελεσμένη κατάσταση υγείας, με περιορισμένο χρόνο ζωής, φαίνεται να μην του έχει απομείνει τίποτα για να ονειρεύεται, για να ελπίζει.
Ώσπου την τελευταία μέρα πριν μπει στο νοσοκομείο και να παραιτηθεί, ένα αλλοδαπό παιδάκι, ένα αλβανάκι, παιδί των φαναριών, αλλάζει το μικρό υπόλοιπο της ζωής του. Αναγκάζεται φαινομενικά, στην πραγματικότητα όμως επιλέγει, να προσκοληθεί σε αυτό το παιδί και να μεταφέρει σε αυτό όση γνώση και εμπειρία προλαβαίνει, αλλά και να "αγοράσει" από αυτό λέξεις και συναισθήματα.
Μέσα από τη μισο-ρεαλιστική, μισο-φαντασιακή διαδρομή που κάνουν παρέα, ο Αλέξανδρος, βρίσκει νόημα πριν φύγει για το αιώνιο ταξίδι.. δίνοντας μια μέρα παράταση. Μέσα από το μικρό αγόρι προσπαθεί να αφήσει τα τελευταία ίχνη του σε τούτο τον κόσμο.
Ιδιαίτερα συγκινητικές στιγμές αυτές του συγγραφέα με το αγόρι. Εξαιρετικά ευρηματικό το σενάριο και η ταύτιση του συγγραφέα με τον μεγάλο ποιητή (υποδύεται ο Fabrizio Bentivoglio) οποίος εμφανίζεται ως οπτασία, σαν από άλλη εποχή και βάζει τη δική του ποιητική πινελιά.
Τα γνωστά ομιχλώδη, απόμακρα και μελαγχολικά πλάνα και η πάντα εύστοχη μουσική επένδυση της Ελένης Καραΐνδρου, αφήνουν το γνώριμο αγγελοπουλικό συναίσθημα στον θεατή.
Φεύγοντας... αναλογιζόμαστε τη "μεγάλη" ηλικία που έχει πετύχει ο Αλέξανδρος. Δε φεύγει ως νέος που δεν πρόλαβε να ικανοποιήσει τις προσδοκίες του, δε φεύγει ως γέρος που δεν άφησε ίχνη πίσω του. Φεύγει μια μέρα μετά για την αιωνιότητα...