Ένα μότο που κυριαρχεί σε πολλά ραδιόφωνα (και γενικά στα ΜΜΕ με διάφορες παραλλαγές) είναι το «να παίζουμε αυτά που θέλει να ακούσει ο κόσμος» και είναι αλήθεια ότι ειδικά για ένα μέσο που έχει ελάχιστα εσόδα από τις διαφημίσεις αυτή είναι μια μάλλον επιχειρηματικά σωστή προσέγγιση. Είναι όμως έτσι; Καταρχάς ποιος είναι αυτός ο «κόσμος»;
Ο κάθε ραδιοφωνικός σταθμός έχει κάνει (;) ένα στοιχειώδες targeting στον κόσμο που θέλει να απευθύνεται προνομιακά, το οποίο όμως συνήθως είναι πολύ έωλο καθώς επηρεάζεται από διάφορες μεταβλητές. Μπορεί να παίζει ρόλο η φήμη ενός σταθμού ότι παραδείγματος χάριν παίζει έντεχνα, παίζει ροκ κ.ο.κ, μπορεί να παίζουν ρόλο οι ώρες και το πού ακούει ένας άνθρωπος ραδιόφωνο, το ίδιο το πρόγραμμα ενός σταθμού αν είναι αμιγώς ενημερωτικό ή μεικτό με μουσικές εκπομπές και ενημερωτικό πρόγραμμα. Ωστόσο το βασικότερο ερώτημα παραμένει: πώς κρίνουμε τι θέλει να ακούει ο κόσμος; Το κρίνουμε από τα views που κάνει ένας καλλιτέχνης στα social media; Το κρίνουμε από πωλήσεις δίσκων (γελάει ο κόσμος); Το κρίνουμε από την απήχηση που έχει ένας καλλιτέχνης στις live παρουσίες του;
Όλη αυτή η συζήτηση είναι τόσο παλιά, όσο και το ίδιο το ραδιόφωνο. Απαντήσεις που να περιέχουν μία και μοναδική αλήθεια δεν υπάρχουν. Το μόνο σίγουρο είναι ότι υπάρχουν διαφορετικές προσεγγίσεις. Κάθε ραδιόφωνο στοχεύει και προσπαθεί να προσηλωθεί στο τι πιστεύει στη πραγματικότητα ο δικός του «κόσμος». Στην πραγματικότητα όμως ο «κόσμος» είναι οι ίδιοι που διαμορφώνουν το πρόγραμμα. Στις περιπτώσεις που οι διαμορφωτές ενός ραδιοφωνικού προγράμματος απέκλειναν πρώτα απ' όλα από τα δικά τους γούστα το αποτέλεσμα ήταν (και είναι) συχνά απογοητευτικό.
Επειδή το κείμενο κινδυνεύει να εκτραπεί (αν δεν έχει ήδη εκτραπεί) σε αμπελοφιλοσοφικές ατραπούς πάμε στο προκείμενο. Με αφορμή τον θάνατο του Βαγγέλη Παπαθανασίου ο Σταύρος Ξαρχάκος αφιέρωσε μια ανάρτηση η οποία περιείχε λόγια θαυμασμού για τον Vangelis και ένα υστερόγραφο στο οποίο έγραφε: «Υ.Γ. Χθες βράδυ, άκουσα για πρώτη φορά στο ραδιόφωνο δύο μουσικά κομμάτια του Βαγγέλη. Είναι ντροπή για το ελληνικό ραδιόφωνο να παίζει συνεχώς τα ίδια και τα ίδια και να θυμάται κάποιον όταν πεθάνει και μάλιστα με τόσο μεγάλη καριέρα. Ντροπή». Είναι μια δήλωση με την οποία δεν νομίζω ότι μπορεί κάποιος να διαφωνήσει.
Έτσι όπως είναι διαμορφωμένο το ραδιοφωνικό τοπίο οι εξαιρέσεις με τις εκπομπές από παραγωγούς (όπως το παράδειγμα του Best 92,6 για τον οποίο έγραψε ο Γιώργος Μπαλιώτης) επιβεβαιώνουν τον κανόνα της playlist. Απουσιάζουν από τα ραδιόφωνα εν γένει στοιχεία όπως και το συναίσθημα, η γνώση, η εξειδίκευση σε μουσικά είδη και κυριαρχεί η αυτοματοποιημένη διαδικασία μέσω ενός pc. Όπως και το κάνουμε η γοητεία του ραδιοφώνου κρύβεται στην έκπληξη, στην αναζήτηση ενός τραγουδιού που σου ήταν άγνωστο, σε εκείνη την μουσική πρόταση που θα σε βάλει σε διαδικασία να ψαχτείς παραπέρα. Δεν είναι γοητευτικό να ξέρεις ότι εννιά και τέταρτο θα παίξει το ίδιο τραγούδι κάθε μέρα.
Και λίγο πιο συγκεκριμένα σε ότι αφορά την ουσία της ανάρτησης του Σταύρου Ξαρχάκου, είναι περίπου δεδομένο ότι η απουσία του ανθρώπινου παράγοντα από τα ραδιόφωνα έχει τέτοιου είδους αποτελέσματα. Αυτό που συμβαίνει είναι είτε μια αδικαιολόγητη - ποιοτικά - ξενομανία, είτε μια ελληνομανία με μόνα κριτήρια τις δημόσιες σχέσεις. Και ναι σίγουρα έχει δίκιο ότι πρέπει να πεθάνει κάποιος για να τον θυμηθούμε. Ισχύει για όλους μας, όχι μόνο για τα ραδιόφωνα, απλά σε αυτά αντανακλάται και η γενικότερη νοοτροπία που «ταλαιπωρεί» τη μουσική δημοσιογραφία σε όλο τον κόσμο που κυνηγάει διαρκώς το καινούργιο, το διαφορετικό κτλ. Το γράφω αυτό πρώτα απ' όλα αυτοκριτικά, καθώς πολύ συχνά σκέφτομαι ότι θα ήθελα να βγαίνουν πιο αραία χρονικά καινούργιες μουσικές ώστε να προλαβαίνουμε να τις «χωνεύουμε» πρώτα. Αλλά το κυνήγι του χρόνου είναι ο μόνος δρόμος που έχουμε μάθει από μικροί και καταλήγουμε διαρκώς να χάνουμε την ουσία.