Παρακολουθούμε τελευταία με ενδιαφέρον και από απόσταση φυσικά όσα συμβαίνουν στην Αμερική, μετά τη βίαιη δολοφονία του George Floyd. Ο κόσμος έχει βγει στους δρόμους, τα social media έχουν κατακλυστεί από εικόνες και συνθήματα, όλοι μας για μια φορά ακόμη αναρωτιόμαστε γιατί το έτος 2020 συζητάμε για τα ίδια ζητήματα.
Δεν είναι η πρώτη φορά και πολύ φοβάμαι πως δε θα είναι κι η τελευταία. Όποια διάσταση κι αν πάρει το θέμα, όσοι άνθρωποι κι αν έχουν χαθεί τόσες δεκαετίες, είτε μιλάμε για μαύρους, κόκκινους, ομοφυλόφιλους κ.ο.κ, ο ρατσισμός είναι εκεί έξω, πάντα δυνατός και πάντα θα υπάρχει. Είναι γραμμένος στο DNA μας και απαιτείται παιδεία, καλλιέργεια και ένα αξιόπιστο σύστημα δικαιοσύνης που αποτρέπει τέτοιες ενέργειες.
Κι αφού ξεπεράσουμε αυτό το γενικευμένο σχόλιο, ερχόμαστε στο προκείμενο, όπου μια ταινία όπως το εμβληματικό “Gone With The Wind” αποσύρεται προσωρινά από την πλατφόρμα του HBO, ώστε να επανέλθει στο μέλλον με έναν σχολιασμό για το πλαίσιο της ταινίας, ή για τις φωνές που έχουν ακουστεί για να αποσυρθούν ταινίες, όπως το “The Help”.
Από απόσταση και από την ασφάλεια της οικείας μου, όσο κι αν προσπαθώ να το κατανοήσω, δεν τα καταφέρνω. Ειδικά με το “The Help”, το οποίο έτυχε να δω και πρόσφατα, μου μοιάζει αδιανόητο, αφού είναι ξεκάθαρο το μήνυμα της ταινίας, βροντερά αντιρατσιστικό και δείχνει τα όσα τρομερά έχουν περάσει οι μαύροι στον Αμερικανικό Νότο. Φαντάζομαι πως πονάει, πονάει πολύ και δεν είναι δύσκολο να συνδεθείς ή να νοιώσεις άσχημα. Πάντως, κατά τη διάρκεια της ταινίας και μετά, ένοιωσα πως τουλάχιστον εγώ έγινα ένα κομματάκι καλύτερος άνθρωπος, ένα βήμα λιγότερο ρατσιστής.
Βέβαια δεν είναι η πρώτη φορά που απασχολεί την κοινότητα η περίπτωση του “Gone With The Wind”, αφού διαμαρτυρίες υπήρχαν ακόμη και στην εποχή του, το μακρινό 1939. Αυτό που κάνει η ταινία - ένα ρομάντζο βέβαια στη βάση του - είναι να δικαιολογεί τη δουλεία, να κρύβει τη βρωμιά κάτω από το χαλί, να παρουσιάζει μια πραγματικότητα, όπως φυσικά θα την έγραφε ένας αποικιοκράτης. Δεν είναι τυχαίο πως αποτελεί την αγαπημένη ταινία ανθρώπων που είναι βαθιά ρατσιστές.
Και πάλι όμως, ποιος δε γνωρίζει το πλαίσιο; Η αλήθεια είναι εκεί έξω, φανερή κι ολοκάθαρη, σα γάργαρο νερό. Τα γεγονότα είναι καταγεγραμμένα. Η ιστορία είναι έτοιμη και ελεύθερη να μας διδάξει τι έχει συμβεί και κανείς δε μπορεί να την αμφισβητήσει. Αν κάποιος δε θέλει να τη δει, να τη διαβάσει, όσες ταινίες κι αν «πλαισιωθούν», όσα βιβλία κι αν «σχολιαστούν», όσα καλλιτεχνικά έργα μπουν στο μικροσκόπιο, εκείνος θα φτιάχνει πάντα τη δική του αλήθεια, τη δική του αρρωστημένη ιστορία, θα λαμβάνει τα μηνύματα που τον εξυπηρετούν. Πάρτε για παράδειγμα τους Flat Earthers. Τι πιστεύετε ότι πρέπει να γίνει για να πειστούν; Ποιο πλαίσιο χρειάζεται για να δουν την αλήθεια;
Δεν τολμώ να φανταστώ τι θα γινόταν με τις διάσημες ταινίες της χρυσής εποχής του ελληνικού κινηματογράφου, που είναι άκρως αστείες και στηρίζονται οι περισσότερες κυρίως σε χυδαίο bullying, στην αδελφή (Φίφης), στη χοντρή (Σούζι, τρως και ψεύδεσαι), στο χαζό (πορτοκαλάδα, λεμονάδα θέτε;), στο φτωχό (το μπακαλογατί)…
Αλήθεια όμως, ένας μέσος, μορφωμένος άνθρωπος, δε μπορεί να το αξιολογήσει; Ή χρειάζεται να μας εξηγούν τα αυτονόητα, ειδικά στην εποχή μας, που όλοι έχουμε πρόσβαση στη βασική μόρφωση, σε κείμενα και πληροφορίες;
Έχω την αίσθηση πως το πολιτικά ορθό έρχεται να αποτελέσει ένα νέο είδος αυταρχισμού και λογοκρισίας, που θα εξυπηρετεί πάλι τους ισχυρούς. Όπου όλα θα πλαισιωθούν με κανόνες που δε στοχεύουν στην ουσία της ίδιας της ζωής και στην καλυτέρευσή της, αλλά σε μια ζωή που θα έχει χαθεί η ελευθερία έκφρασης και θα οδηγήσει στο μαρασμό του όποιου δημοκρατικού πολιτεύματος. Όπου κανείς δε θα μπορεί να εκφράσει μία διαφορετική άποψη, ακόμη κι αν είναι λανθασμένη ή διαστρεβλωμένη. Όπου θα είναι δύσκολο να φλερτάρεις, γιατί μπορεί να κατηγορηθείς για σεξισμό. Όπου δε θα μπορείς να κάνεις και λίγο μαύρο, κακό, ενοχλητικό μερικές φορές χιούμορ.
Μη γελιόμαστε, ολόκληρα έθνη και χώρες έχουν στηρίξει τη δύναμή τους στην εκμετάλλευση. Στηρίζουν την οικονομική τους ευμάρεια και την εξέλιξή τους στην εκμετάλλευση άλλων ανθρώπων. Το θέμα του ρατσισμού είναι δυστυχώς ταξικό. Ο φτωχός είναι πάντα εκείνος που γίνεται βορά ενός πλούσιου. Ο δυνατός πάντα θα σφαλιαρίζει τον αδύναμο και θα του πίνει το αίμα. Όλα στο βωμό της δύναμης, της εξουσίας και φυσικά του πλούτου.
Ακόμη χειρότερα, μη γελιόμαστε, το λέω και θα το ξαναλέω, όλοι μας είμαστε ρατσιστές.
* Η εικόνα εξωφύλλου προέρχεται από την ταινία "Guess Who's Coming to Dinner" με τους Spencer Tracy, Katharine Hepburn, Sidney Poitier και Katharine Houghton, που προβλήθηκε το 1967. Η ταινία καταλήγει στο γάμο του νέγρου ιατρού (ο όρος «νέγρος» χρησιμοποιείται στην ταινία) με τη λευκή νεαρά, αφού τον αποδέχεται τελικά η αστική οικογένειά της. Να σημειωθεί βέβαια πως και για αυτήν την ταινία έχουν γραφτεί διάφορα, με κύριο στόχο την απόδοση ενός «τέλειου μαύρου γιατρού», που ήταν τελικά «τόσο λευκός» που αποκλείεται να μη γινόταν αποδεκτός.